Izyda
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
IZYDA — w mitologii egipskiej bogini magii, uosobienie idealnej matki i żony, patronka macierzyństwa.
Rodowód
Pochodzenie bogini nie jest dokładnie znane. W mitologii uchodziła za córkę bogini nieba Nut oraz boga ziemi Geba. Jej boskim bratem był więc Seth i Ozyrys, a według Tekstów Piramid także Horus. Siostrą Izydy była Neftyda. Ozyrys był jednocześnie mężem Izydy. Natomiast Horus, syn Izydy, miał być owocem ich związku. W teologii heliopolitańskiej wchodziła w skład enneady, czyli dziewiątki najważniejszych bogów.
Grecy identyfikowali Izydę z Demeter.
Nazwa
Egipskie imię Izydy brzmiało Eset bądź Iset i oznaczało Tron.
Wygląd
Przedstawiana w postaci ludzkiej z emblematem w kształcie tronu na głowie a później z krowimi rogami, pomiędzy którymi znajdował się dysk solarny. Popularne było przedstawienie Izydy z małym Horusem na rękach. Pod postacią sokoła unosiła się, wraz z siostrą Neftydą w postaci kani, nad ciałem Ozyrysa.
Charakterystyka
Jak wskazuje na to jej imię Izyda była pierwotnie personifikacją boskiego tronu. Uchodziła za znawczynię magii. W mitologii pojawia się przede wszystkim w mitach solarnych oraz ozyriackich.
W mitach solarnych Izyda podstępem zmusza Re do wyjawienia imienia. Ponieważ w wierzeniach starożytnych Egipcjan imię niosło ze sobą moc, to jego znajomość dawała władzę nad danym człowiekiem. Aby dzielić z bogiem Re jego wiedzę, a dokładniej wszechwiedzę, Izyda zebrała ślinę boga i uformowała z niej węża. Ów ukąsił boga słońca, sprowadzając na niego straszliwe katusze, które uśmierzyć mogła tylko Izyda. W zamian za pomoc bóg zdradził jej swoje imię. Uzyskaną wiedzę Izyda przekazała swojemu synowi, Horusowi.
W mitach ozyriackich Izyda jako małżonka boga Ozyrysa podróżuje wraz z nim po całym Egipcie, niosąc ludziom prawa i wiedzę dotyczącą uprawy roli. Po podstępnym zamordowaniu Ozyrysa przez jego brata, Setha, Izyda odnalazła jego ciało i ożywiła je za pomocą zaklęć a następnie wychowała syna, Horusa na mściciela Ozyrysa. Jedną z najbardziej popularnych wersji tego mitu przekazał grecki historyk Plutarch. Zgodnie z mitem Seth pociął ciało boga na kawałki, które rozrzucił w różnych miejscach. Według wersji Plutarcha na dworze w Babylos Izyda odnalazła sarkofag, w którym Seth zamknął Ozyrysa, wprawiony w kolumnę. Używszy magii sprawiła, że królowa zwróciła na nią uwagę. Podczas pobytu na dworze hartowała jej synka w ogniu, chcąc w podziękowaniu za okazaną łaskę zapewnić mu nieśmiertelność. Jednak przestraszona matka zobaczywszy to zlękła się o życie dziecka i działanie magii zostało przerwane. Bogini ujawniła swoją tożsamość i odzyskała sarkofag. Ów został jednak na powrót stracony. Ukradł go Seth a następnie pociął ciało Ozyrysa na czternaście kawałków, które rozrzucił w różnych miejscach. W obu wersjach Izyda odnajduje każdy z nich, poza członkiem, który połknęła ryba. Izyda za pomocą magii złożyła poćwiartowane ciało boga, brakującą jego część lepiąc z gliny. Pomagał jej bóg Anubis a także siostra, Neftyda a rytuał wskrzeszenia boga dał początek rytuałowi mumifikacji. To wtedy Izyda poczęła z Ozyrysem syna Horusaa. Ukryła go na moczarach, strzegąc przed Sethem.
Podczas sporu po spuściznę po Ozyrysie Izyda stanęła po stronie Horusa, opowiadając się przeciwko Sethowi i niejednokrotnie mieszając się do sporu. Kiedy na prośbę Setha zabroniono jej udziału w rozstrzyganiu sporu i rada bogów przeniosła się na wyspę, Izyda użyła podstępu. Przybrawszy postać starej kobiety opowiedziała Sethowi historię, przypominającą sprawę jego oraz Horusa i zapytała jak rozwiązał taki konflikt. Seth odpowiadając wydał jednocześnie wyrok przeciwko sobie. Podczas jednej z prób, kiedy Seth i Horus zamienili się w hipopotamy, Izyda, bojąc się, że jej syn nie sprosta wyzywaniu i nie wytrzyma trzech miesięcy pod wodą, ugodziła harpunem najpierw przypadkowo jego a potem Setha, zmuszając tego drugiego do wynurzenia się. To wtedy rozwścieczony Horus odciął matce głowę, którą zastąpiono głową krowy. Po tym jak Horus został zgwałcony przez Setha, co poniżało go a tym samym dyskwalifikowało jako władzę, Izyda używając podstępu, zmieniła sytuację na jego korzyść. Odcięła Horusowi rękę, splamioną nasieniem Setha, na jej miejsce sporządzając nową, po czym wzięła nasienie Horusa i dodała do sałaty jedzonej przez Setha. Dzięki temu przed trybunałem bogów doszło do poniżenia Setha a nie jej syna, Horusa.
Kult
Izyda była czczona nie tylko w Egipcie, ale także w całym świecie śródziemnomorskim. Jeżeli chodzi o ojczysty Egipt do najważniejszych spośród licznych i obecnych w całym kraju miejsc kultu Izydy, należały Abydos, Izeum, Koptos oraz wyspa File. Jeżeli chodzi o tą ostatnią świątynia bogini została zamknięta dopiero w szóstym wieku po Chrystusie na rozkaz cesarza Justyniana Wielkiego. W Rzymie cesarz Kaligula wybudował Izydzie świątynię na Polu Marsowym. Obchodzono misteria ku czci bogini. Ponadto wizerunki bogini jako płaczki umieszczano wraz z Neftydą oraz boginiami Neit i Sereket na sarkofagach.
Izyda a chrześcijaństwo
W chrześcijaństwie wyobrażenie Izydy z małym Horusem na rękach dało początek wizerunkowi Matki Boskiej i Chrystusa.
Inne
Odniesienia do bogini Izydy pojawiły się w symbolice masońskiej.
Literatura
- Cerny J., Religia starożytnych Egipcjan 1974.
- Niwiński A., Mity i symbole religijne starożytnego Egiptu.
- Lipińska J.; Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980.
- Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, Warszawa 1993.
- Rachet G., Słownik cywilizacji egipskiej, Katowice 1994.
- Bator W., Religia starożytnego Egiptu, Kraków 2012.
- Hart G., Mity egipskie, Warszawa 1999.
(aut. Izabela Ozga)
