Ferdynand Goetel
| Ferdynand Goetel | |
| |
| Data i miejsce urodzenia | 15 maja,1890 Sucha |
| Data i miejsce śmierci | 24 listopada 1960 Londyn |
| Narodowość | Polska |
| Ważne dzieła | Król Nikodem |
Ferdynand Goetel ur. 15 maja 1890 w Suchej (woj. krakowskie). Zmarł 24 listopada 1960 w Londynie.
W latach 1908-1912 studiował architekturę na politechnice w Wiedniu, gdzie poznał m.in. Rafała Malczewskiego. Należał w tym czasie do polskiego klubu narciarskiego i wziął udział w kilku wyprawach narciarskich w Radstädter Tauern. Był członkiem Związku Strzeleckiego. W okresie 1907-1914 czynnie uprawiał taternictwo. Był od 1907 r. członkiem Klubu Kilimandżaro, a od 1908 Sekcji Turystycznej PTT. Wspinał się m.in. w towarzystwie brata Walerego, Mieczysława Świerza, Władysława Kulczyńskiego. Uczestniczył w pierwszych wejściach m.in. na Zasłonistą Turnię (w 1908 r.) i na Wielką Kapałkową Turnię ze Śnieżnej Doliny (w 1909 r.). Tematyka tatrzańska pojawia się obficie w jego twórczości publicystycznej, poezji i opowiadaniach.
Od 1912 zamieszkał w Warszawie. W wyniku wybuchu I wojny światowej jako poddany austriacki został przez Rosjan deportowany do Turkiestanu. W czasie rewolucji bolszewickiej wszedł do Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Taszkencie, wcielony do Armii Czerwonej. Wraz z żoną i małą córeczką uciekł od bolszewików w 1920 r. i powrócił do Polski przez Iran, Indie i Anglię w 1921 r.
W latach 1921-1925 był sekretarzem Akademii Górniczej w Krakowie. Zajmował się też dziennikarstwem. W latach 1922-1925 zajmował stanowisko redaktora naczelnego "Przeglądu Sportowego", a następnie "Kuriera Porannego". W 1925 zamieszkał w Warszawie i pracował jako redaktor miesięcznika "Naokoło Świata". W latach 1926-1933 był prezesem polskiego PEN Clubu, a w latach (1933-1939) prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Był pomysłodawcą nazwy Obozu Zjednoczenia Narodowego.
II wojnę światową spędził w Warszawie. W trakcie obrony miasta we wrześniu 1939 r. był kierownikiem sekcji propagandy Obywatelskiego Komitetu Pomocy Ludności Warszawy. Współpracował wówczas z kierującym obroną Warszawy jej prezydentem Stefanem Starzyńskim, pisząc m.in. jego przemówienia radiowe. W latach 1943-1944 wspólnie z Wilamem Horzycą był redaktorem podziemnego pisma "Nurt".
W 1943 za wiedzą Delegatury Rządu na Kraj wziął udział z ramienia Czerwonego Krzyża w misji niemieckiej, która badała groby polskich oficerów w Katyniu. Po wojnie był dla Sowietów jednym z najbardziej niewygodnych świadków zbrodni katyńskiej. Został przez władze komunistyczne oskarżony o kolaborację z Niemcami i ścigany listami gończymi. Przez rok ukrywał się w jednym z krakowskich klasztorów. Zdradzony przez Adama Ważyka musiał uciekać z Polski. Z fałszywym paszportem holenderskim na nazwisko Jana Mentena przez Czechy i Bawarię dotarł do Wojska Polskiego we Włoszech. Oczyszczony przez specjalną komisję z zarzutów kolaboracji został oficerem prasowym Drugiego Korpusu. W 1946 r. wyjechał do Londynu. Publikował w polskiej prasie emigracyjnej, m.in. w londyńskich Wiadomościach i paryskiej Kulturze. Walczył piórem o godne miejsce Polski w Europie i ostro polemizował z zachodnimi politykami, którzy pozostawiali ją w sferze wpływów wschodnich. Pod koniec życia chorował na jaskrę, lecz mimo to regularnie dyktował artykuły do prasy.
W PRL komunistyczne władze obłożyły jego twórczość całkowitą cenzurą: przez 45 lat nie drukowano jego książek, a całą jego twórczość wycofano z bibliotek. Dopiero w czerwcu 1989 zarząd polskiego Pen Clubu pod przewodnictwem Juliusza Żuławskiego stwierdził całkowitą bezpodstawność zarzutów skierowanych przeciwko Goetlowi i zażądał przywrócenia pisarza i jego twórczości społeczeństwu.
13 grudnia 2003 prochy Ferdynanda Goetla sprowadzone do Polski zostały pochowane na zakopiańskim cmentarzu na Pęksowym Brzyzku.
Opublikował m.in. Kar Chat (1923, powieść osnutą na tle egzotycznych wspomnień); opowiadania Ludzkość (1925); Serce lodów (1930); Cyklon (1939); Tatry (1953 - eseje); Czas wojny (1955 - pamiętniki); Nie warto być małym (1959). W publicystyce deklarował się jako zwolennik rządów totalitarnych, w prozie historycznej i podróżniczej był znakomitym gawędziarzem, rzecznikiem egzotyki, malowniczości życia, wszechstronności ludzkiego istnienia.
Ferdynad Goetel był również (obok Rafała Malczewskiego) współautorem groteski fantastycznonaukowej o problematyce społeczno-obyczajowej Król Nikodem. Groteskę wystawił Leon Schiller w teatrze „Rozmaitości" we Lwowie w 1930, a jej fragmenty ukazały się w „Wiadomościach Literackich" (1930 nr 41). Król Nikodem jest przykładem pamfletu politycznego posługującego się niewybrednym komizmem słownym i sytuacyjnym w celu ukazania prawdziwego oblicza polskiej rzeczywistości. Swoje krótkotrwałe powodzenie za¬wdzięcza przejrzystym aluzjom społecznym i obyczajowym, doskonale czytelnym w klimacie pomajowego zamachu stanu i zmian konstytucyjnych II Rzeczpospolitej. Konwencja przyszłościowa („...rzecz dzieje się w 2000 roku w potężnym państwie") jest tu wyraźnie umowna, a w sportretowanych osobach nietrudno dopatrzyć się rysów ówczesnych polityków i mężów stanu (kreacja Nikodema przypomina sylwetkę prezydenta Ignacego Mościckiego). Głównym atutem dramatu jest zmysł aktualności, cięty język, barwny opis wydarzeń, które rozgrywają się w kulisach życia politycznego (rządzą nimi prawa korzyści materialnej, cynizm, wszechstronna ranga pieniądza). Historia nieudanego buntu przywódcy, stojącego na czele marionetkowego rządu, budzi refleksję nad zasięgiem i charakterem mechanizmów władzy, co w literaturze okresu 1918-1939 nie było ewenementem; utwór należy do silnego nurtu prozy politycznej, która dokonywała rozrachunku z ówczesną rzeczywistością {Romans Teresy Hennert Zofii Nałkowskiej, Generał Barcz Juliusza Kadena-Bandrowskiego, Pokolenie Marka Świdy Andrzeja Struga, Stefana Żeromskiego). Podobną tematykę podejmie w rok później Jan Karczewski (jego powieść Rok przestępny okaże się polskim odpowiednikiem dramatu Karela Čapka R.U.R. z 1924).
Twórczość fantastyczna
Inna twórczość
- Kar Chat (1922);
- Przez płonący Wschód (Warszawa 1922);
- Pątnik Karapeta... (1923);
- Ludzkość (Warszawa 1925);
- Z dnia na dzień (Warszawa 1926);
- Egipt (Lwów 1927);
- Humoreski (1927);
- Wyspa na chmurnej północy (Warszawa 1928);
- Samuel Zborowski (1929);
- Serce lodów (1930);
- Dziesięciu z Pawiaka (scenariusz filmowy, 1931);
- Podróż do Indii (Warszawa 1933);
- Dzień wielkiej przygody (scenariusz filmowy, 1935);
- Pod znakiem faszyzmu (1938);
- Cyklon (Warszawa 1939);
- Czasy wojny (wspomnienia, Londyn1955);
- Nie warto być małym (1959);
- Anakonda (pośmiertnie, 1964);
- Patrząc wstecz (pamiętnik, pośmiertnie, Londyn 1966);
