Wstęp do "Przenicowanego świata" Arkadija i Borisa Strugackich
| Wstęp do „Przenicowanego świata Arkadija i Borisa Strugackich | |
| |
| Język oryginału | polski |
| Forma | książka krytycznoliteracka |
| Pierwsze wydanie oryginału | 1994 |
| Pierwsze wydanie polskie | 1994 |
| Wydawca | Oficyna Wydawnicza TEXT |
| Autor okładki | Adam Hanuszkiewicz |
| Seria wydawnicza | Biblioteczka lektur. Analizy. Przewodnik metodyczny dla nauczycieli. |
| ISBN 83-86050-02-0 | |
Niespełna czterdziestostronicowa broszura rozszerzała ujęcie problemów związanych z powieścią „Przenicowany świat”, skrótowo omówionych w monografii „Bracia Strugaccy (zarys twórczości)”.
Ponieważ na początku lat dziewięćdziesiątych uznano, że „Przenicowany świat” Arkadija i Borisa Strugackich może stać się lekturą w czwartej klasie liceum ogólnokształcącego, autor „Wstępu...” (podówczas będący licealnym polonistą) postanowił objaśnić młodzieży, jak należy czytać „Przenicowany świat” i zarazem pokazać kolegom-nauczycielom, jak można wykorzystać ten tekst na lekcjach języka polskiego.
Utwór ów stanowił nie tylko aluzyjne oskarżenie radzieckiego totalitaryzmu, ale nadawał się do uzmysłowienia młodzieży, jak działała w ZSRR cenzura, jakie były tego skutki i jak z nią walczono.
Polski czytelnik miał bowiem wtedy do dyspozycji dwie edycje utworu: wersję wydaną w 1971 roku (przekład oparto na rosyjskim tekście opublikowanym w styczniu 1969 w „Newie”, skróconym w stosunku do autorskiego maszynopisu, ale nie okaleczonym przez cenzurę) oraz wersję pełniejszą, wydaną w 1987 roku, która była przekładem rosyjskiej edycji z 1971 roku, objętościowo większej niż wersja z „Newy”, ale poważnie zmodyfikowanej na żądanie cenzorów – ponoć zawierała 896 większych i mniejszych poprawek.
Tekst ostateczny utworu ustalono w Rosji dopiero w 1991 roku, kiedy przywrócono część usuniętych przez cenzurę fragmentów, następnie uzupełniono go w 2004 roku. Tych kolejnych zmian broszura Kajtocha jednak nie omawiała, bo w 1994 roku znano w Polsce tylko 2 pierwsze wersje.
„Wstęp do „Przenicowanego swiata” Arkadija i Borisa Strugackich w kolejnych rozdziałach: 1 – skrótowo omawia życiorys pisarzy i dzieje ich twórczości przed „Przenicowanym światem”; 2 – pokazuje treść i problematykę powieści na tle stosownego etapu przemian autorskiego programu Strugackich; 3 – omawia poprawki nakazane przez cenzorów, polegające na zmianach w tekście lub na usunięciu fragmentów, mogących być aluzyjnie odczytywanymi; 4 – omawia poprawki paradoksalne, których dokonanie nie było zrozumiałe dla polskiego czytelnika.
Po części merytorycznej książeczka przynosi „Poradnik metodyczny” z zarysem konspektu 3 lekcji, na których powieść można omówić. Przy okazji Kajtoch przedstawia specyfikę i podział gatunków literatury fantastycznej.
Broszura nie zyskała popularności, zwięzłą jej recenzje ogłosił Zbigniew T. Dworak: ("Jeszcze o Strugackich", "Nowa Fantastyka" 1995/2, s. 67). Pozbawiona treści metodycznych jej wersja ukazała się później w 62 numerze „Fahrenheita” (styczeń-marzec 2008).
Po latach Kajtoch jeszcze raz wrócił do problematyki „Przenicowanego świata”, pisząc "Opowieść o Przenicowanym świecie" ("Czas Fantastyki" 2009/2).
Pełny tekst do pobrania: Sstęp do "Przenicowanego Świata" Arkadija i Borisa Strugackich
