Władysław Umiński

Władysław Umiński
Data i miejsce urodzenia	10 listopada,1865 Przedecz
Data i miejsce śmierci	31 grudnia 1954 Warszawa
Narodowość	Polska
Ważne dzieła	Zaziemskie światy

Władysław Umiński (ur. 10 listopada 1865 w Przedeczu, zm. 31 grudnia 1954), polski pisarz tworzący fantastykę naukową (nazywany często polskim Juliuszem Verne'em) – autor książek dla dzieci i młodzieży, publicysta i popularyzator nauki. Obok Antoniego Langego i Jerzego Żuławskiego prekursor fantastyki naukowej w literaturze polskiej.

Urodził się w małym miasteczku Przedecz w ubogiej rodzinie mieszczańskiej. Ojciec - Julian Umiński, pochodzący ze zubożałej rodziny szlacheckiej - był malarzem, matka – Tekla z Bogdańskich – pracowała jako nauczycielka.

Władysław uczył się w gimnazjum filologicznym i szkole realnej. Ukończył studia przyrodnicze na uniwersytecie w Petersburgu. Był niespełnionym konstruktorem maszyn. Swoje pierwsze konstrukcje zaprojektował w wieku 12 lat, jednak z powodu trudnej sytuacji finansowej, w którą popadli jego rodzice, marzenia spełzły na niczym. Przeprowadzał doświadczenia w laboratorium Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (gdzie zetknął się z Marią Skłodowską-Curie), budował w latach osiemdziesiątych XIX w. modele machin latających.

Przez całe życie borykał się z kłopotami finansowymi. Pisał oraz zajmował się m.in. katalogowaniem książek w bibliotece Politechniki Warszawskiej, prowadzeniem przedstawicielstwa studzien artezyjskich, pracą jako referent w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Urzędzie Filmowym.

W 1889 roku założył Aeroklub w Warszawie. Wprowadził polską nazwę aeroplanu - samolot. Zajmował się popularyzacją nauki i techniki. Pierwszą jego książką popularnonaukową była Żegluga powietrzna (1894), a później opublikował ponad czterdzieści broszur i odczytów z dziedziny nauki, techniki i przemysłu. Współpracował z wieloma czasopismami – przed pierwszą wojną światową jego teksty ukazywały się w takich pismach, jak "Wieczory Rodzinne", "Tygodnik Mód i Powieści", "Kurier Codzienny", "Kurier Warszawski", "Prawda", "Czytelnia dla Wszystkich", "Miesiąc Ilustrowany". W dwudziestoleciu międzywojennym jego aktywność na tym polu osłabła, tylko kilkakrotnie publikuje w "Płomyku", "Naokoło Świata", "Moim Pisemku", "Iskrach", "Locie".

Był także autorem znanych adaptacji dzieł Gabriela Ferry'ego, A. Wildensteina, Anczyca, Friedricha Joachima Pajekena i innych. Był przyjacielem wiodącego wydawcy Michała Arcta. W roku 1952 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne osiągnięcia w dziedzinie literatury. Twórczość[edytuj]

Władysław Umiński pisał liczne odczyty popularnonaukowe, powieści przygodowe dla młodzieży, a także pionierskie polskie powieści fantastycznonaukowe. Przed wojną wychowało się na nich wiele pokoleń młodych Polaków.

Twórczość "polskiego Verne'a" w swej wymowie nastawiona była głównie na akcent patriotyczno-wolnościowy. Biegle łączył style pisarskie Verne'a, Reida i Coopera.

Jego fantastyka, zawsze ściśle adekwatna do rozmaitych dziedzin nauki okazała się wizjonerską. To właśnie w powieściach zawierał on projekty swoich maszyn, na których realizację nie było go stać finansowo. W roku 1952 rozpoczął pracę nad nową, monumentalną powieścią Świat za lat tysiąc, której jednak nie zdążył ukończyć.

Autor powieści przygodowych i historycznych, m.in. Wędrowna wyspa (1895); Flibustierowie (1901); Pod flagą polską samochodem naokoło świata (1919). Opublikował kilkadziesiąt książek popularnonaukowych m.in. Cuda przemysłu (1898); Ocean i jego tajemnice (1899); O węglu kamiennym (1900); Zwierzęta przedpotopowe (1900); Najdawniejsze wynalazki (1902); Świat lodów (1907); Wycieczka na Księżyc (1907); W otchłaniach niebios (1910); Samolot na usługach człowieka (1930).

Rozgłos przyniosły Umińskiemu powieści fantastycznonaukowe adresowane do młodego czytelnika. Debiutował w 1891 książką Zwycięzcy oceanu (Gebethner i Wolff, W.: pwdr. w: „Wędrowiec" 1890 nr 23-52; powieść przełożona na czeski). W dalszej kolejności ukazały się: Balonem do bieguna. Przygody z podróży powietrznej ponad lodami (prwdr. „Wieczory Rodzinne" 1892 nr 1-30; wyd. os. Gebethner i Wolff, W. 1894; wyd. powój. 1947 i 1948 pt. Balonem do bieguna północnego. Ponad lodami Antarktydy; przekład francuski i rosyjski); W nieznane światy. Powieść fantastyczna (Petersburg, 1895, przekład rosyjski, wyd. 2, tyt. zm.); Samolotem dookoła świata. Powieść fantastyczna (K. Trepke, W. 1911); Na drugą planetę. Powieść fantastyczna (L. Fischer, E. Wende, Lw. 1913; przekład rosyjski); Czarodziejski okręt. Powieść dla młodzieży (Gebethner i Wolff, W. 1916); W głębinach oceanu. Powieść fantastyczna dla młodzieży (Gebethner i Wolff, W. 1920); Zaziemskie światy. Pierwszy lot międzyplanetarny (Gebethner i Wolff, W. 1948, książka ukazała się w 1956).

Wszystkie powieści były wielokrotnie wznawiane również w okresie powojennym.

Władysław Umiński jest jednym z bardziej znanych autorów polskiej fantastyki naukowej: nader często początki rodzimej science fiction kojarzą się z jego nazwiskiem. Autor piszący dla trzech pokoleń czytelników otrzymał - nie bez słuszności - przydomek „polskiego Verne'a", nadany mu w 1895 przez recenzenta z „Niwy". To właśnie Umiński spopularyzował u nas gatunek, którego klasycznym przedstawicielem był Juliusz Verne, o ile jednak Verne pisał dla czytelnika dorosłego, Umiński adresował swoje utwory do odbiorcy młodzieżowego, co w nader istotnym stopniu wpływało na zawartość jego prozy i stosowane środki przekazu (sposoby popularyzacji nauki i techniki, elementy dydaktyzmu, sensacyjność fabuły, tło społeczno-obyczajowe etc).

Fantastyka naukowa w rozumieniu Umińskiego wiąże się z koniecznością prognozy, opisu świata przyszłości. Jest to jednak prognoza nader umiarkowana, sprowadzona w gruncie rzeczy do kreacji no¬wych środków technicznych z pominięciem tła społecznego, przemian ideologicznych, socjalnych i świadomościowych. Ale nawet w prognozie naukowo-technicznej inwencja Umińskiego nie sięga zbyt daleko, autor udoskonala jedynie istniejące urządzenia (łódź podwodna, samolot, balon, samochód, fonograf), dopasowując do nich nowe parametry techniczne. W miarę dewaluacji „wynalazków", które poczynają tracić znamiona fantastyczności wobec realnego postępu nauki i techniki, Umiński dokonuje korekt w swoich opisach, w każdym kolejnym wznowieniu przerabia parametry cudownych urządzeń dostosowując je do aktualnego stanu wiedzy.

Tematem niemal wszystkich powieści „polskiego Verne'a" są losy odważnych podróżników, nierzadko naukowców, genialnych inżynierów, którzy uzbrojeni w najnowsze zdobycze myśli ludzkiej zasiadają za sterami samolotów i łodzi podwodnych, nawiązując kontakt z inną cywilizacją, rzucają wyzwanie przyrodzie, próbują zmierzyć się z oporną, srogą, nieujarzmioną Naturą, pokonać własny strach, udowodnić siłę i moc człowieka, który potrafi przezwyciężyć wszystkie przeszkody, zmierzając ku pełnemu samookreśleniu, bezkonfliktowej, szczęśliwej przyszłości. W starciu z przyrodą cywilizacja odnosi bezsprzeczne zwycięstwo, w zmaganiach ze środowiskiem, z opornym, nierzadko zawodnym materiałem technicznym rodzi się siła przetrwania, wyrabia dzielność, intuicja, umiejętność radzenia sobie w każdej niesprzyjającej sytuacji.

Ważną rolę w książkach Umińskiego pełni schemat fabularny związany z defektem, zawodnością, awarią cudownych mechanizmów, które trzeba naprawić, aby zrealizować wytknięty cel, udowodnić zaradność bohaterów (łódź podwodna z książki W głębinach oceanu; ptak powietrzny z Samolotem dookoła świata). Fantastyka naukowa pełni funkcję służebną wobec strategii dydaktyczno-wychowawczych, ale jest również nader wymownym świadectwem popularyzacji „pracy u podstaw", i „pracy organicznej", dotyczy zatem ogólnych haseł epoki. Z drugiej strony bohaterowie Umińskiego to jednostki nieprzeciętne, obdarzone szczególnym charyzmatem przywództwa. Sytuują się ponad społeczeństwem, rzucają wyzwanie światu, przeciwstawiają opinii społecznej, którą uosabia bezosobowy tłum. Jest w tej koncepcji wiele przemyśleń Verne'a, którego „silne" postacie antycypują ideał człowieka nietzscheańskiego (np. kapitan Nemo). Nader wymowny staje się zatem ideologiczny zwrot Umińskiego dokonany po II wojnie światowej: w Zaziemskich światach autor z wyraźną niechęcią odnosi się do wzorców propagowanych przez cywilizację naukowo-techniczną. Doświadczenia wojenne są bolesnym ciosem dla pozytywistycznego światopoglądu, skłaniają do przyjęcia nowej, odmiennej wersji przyszłości, która musi polegać na duchowym przeobrażeniu człowieka. Jest to zmiana rewolucyjna, ponieważ w całym dotychczasowym dorobku pisarza człowiek przyszłości był kreowany na podobieństwo człowieka współczesnego, przy milczącym założeniu, że ogólny postęp cywilizacyjny doprowadzi do udoskonalenia i uszlachetnienia ludzkiej natury.

Pamiętając o zapożyczeniach problemowych powieści Umińskiego, ich wtórności wobec rozwiązań francuskiego poprzednika, nie sposób przemilczeć typowo polskich cech tych utworów. Pisane w okresie utraty niepodległości propagowały nazwiska naszych inżynierów i podróżników (Gromski, Jelski), polskich wynalazków (aerostat „Polonia"), a cele szaleńczych wypraw były ustanawiane i realizowane przez Polaków (np. zdobycie bieguna północnego).

Książki Władysława Umińskiego mimo dezaktualizacji sztafarzu technicznego odznaczają się nadal istotnymi zaletami lekturowymi - zwartą, ciekawie skonstruowaną fabułą wzorowaną na powieściach awanturniczych Thomasa Mayne Reida i Roberta Louisa Stevensona, prostą narracją, niezbyt natrętnym dydaktyzmem, toteż cieszą się nadal zasłużonym powodzeniem u czytelników.

Twórczość fantastyczna

• Zwycięzcy oceanu (1891)
• Balonem do bieguna (1894)
• W nieznane światy (1895, późniejsze wydania pt.: Na drugą planetę)
• Samolotem dookoła świata (1911)
• Czarodziejski okręt (1916)
• W głębinach oceanu (1920)
• Zaziemskie światy (druk 1948, reprint 1956)
• W podobłocznych krainach

Inna twórczość

• Podróż bez pieniędzy (1894)
• Wędrowna wyspa (1895)
• W kraju ludożerców (1896, opowiadania: W kraju ludożerców; Bumerang; Złośliwy słoń; Mój pierwszy jaguar; Polowanie na łosie; Między gorylami)
• W pustyniach Australii (1896)
• Na falach Atlantyku (1897)
• Od Warszawy do Ojcowa (1897)
• Pioruny i błyskawice, Pogadanki naukowe (Wyd. M. Arcta, Warszawa 1897, s. 108)
• Co człowiek wykształcony o elektryczności wiedzieć powinien (Wyd. M. Arcta, Warszawa 1899, s. 133)
• Podróż naokoło świata piechotą. T. 1: W podobłocznych krainach (1899, dalsze tomy nie ukazały się)
• Podróż naokoło Warszawy (1901)
• Tajemnicza bandera i flibustierowie (1901, późniejsze wydania pt.: Flibustierowie)
• Biały mandaryn (1903)
• Człowiek leśny (1903)
• Na szczytach (1904, współwyd.: Z odmętów morskich ; Szczęście)
• Co należy wiedzieć o elektryczności, Wykład popularny, wydanie II (Wyd. M. Arcta, Warszawa 1905, s. 216)
• Wygnańcy (1906)
• W czarnej otchłani (1908)
• Przygody małego Australijczyka (1910, cz. 1 cyklu pt.: Historia biednego chłopca w pięciu częściach świata)
• W puszczach Kanady (1910, cz 2 cyklu pt.: Historia biednego chłopca w pięciu częściach świata)
• W krainie wschodzącego słońca (1911, cz. 3 cyklu pt.: Historia biednego chłopca w pięciu częściach świata)
• Samolotem naokoło świata (1911)
• O elektryczności – wykład popularny (1911, Wyd. A.A. Paryski, Toledo, Ohio (USA), s. 132)
• Krwawy chleb (1912, późniejsze wyd. pt.: Znojny chleb)
• Synowie puszczy (1912)
• Krzyż i półksiężyc (1913)
• Po kraju (1913)
• Oświetlenie współczesne(Książki dla wszystkich Nr 27, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1903, s. 68)
• Krwawa dola (1918)
• Przygody wojenne (1918, antydat. 1919)
• Przygody łodzi podwodnej i inne opowiadania (1925, wznowienie opowiadań z tomu W kraju ludożerców z dodaniem opowiadania tytułowego)
• Pod flagą polską samochodem naokoło świata (1929)