Tyr

LEKSYKON FANTASTYKI

fiction

[−] Tyr (Bibliografia)

  Runy (cykl)

Louis Huard, Tyr feeding Fenrir, The Heroes of Asgard : Tales from Scandinavian Mythology, 1891

TYR – znany z mitologii germańskiej pierwotnie prawodpobnie najwyższy bóg niebiebios, później ustąpił miejsca Odynowi i Thorowi, jako gwarant sprawiedliwości związany był szczególnie z prawem w tym z prawem i sprawiedliwością związaną z wojną a także z przysięgami.

Imię

W staronordyckim Týr, w języku starogermańskim znany jako Tiwaz, co wskazuje na niebo, boga. Od Tiwaza biorą początek germańskie nazwy Tyra takie jak Tiu (Ziu), gockie Tyz i miano anglosaskie Tiw. W poezji skaldów i Eddzie Młodszej Snorriego Sturlussona określany jako viga gud (bóg wojny) a jego imię jest synonimem na określenie boga. Tyr był znany także jako ulfs fostra (wychowawca wilka). Początkowo godny miana sättir manna (pojednawcy ludzi) po koniecznym krzywoprzysięstwie znany jako einhendr (jednoręki). Imię Tyra dało początek germańskim nazwom wtorku. Staroislandzkie ty(r)sdagr i staronordyckie tysdagr, następnie duńskie trisdag, szwedzkie tisdag i staroangielskie tiwesdoeg a następnie angielskie tuesday. Pośrednio bierze od Tyra nazwę również niemiecki wtorek, czyli dienstag, a konkretniej od wiązanego z Tyrem thingu, czyli zgromadzenia ludowego, sądu. Dosłownie wskazuje więc dienstag na dzień thingu.

Rodowód

Tyr był synem olbrzyma Hymira. Jego matka nie jest znana z imienia. Babka natomiast miała liczyć sobie dziewięćset głów. Tyr miał żonę, nieznaną z imienia, która, zgodnie ze słowami Lokiego, miała go zdradzać z tym ostatnim.

Atrybuty Tyra

Od czasu epizodu z wilkiem Fenrirem znany był Tyr przede wszystkim jako einhendr, czyli jednoręki a miejsce, w którym zaczynał się kikut nosił nazwę ulflidr, czyli wilczy staw. Tyrowi poświęcona była, ryta przez wojowników na broni, runa tiwaz – symbol zwycięstwa.

Wyprawy Tyra

Tyr towarzyszył Thorowi w wyprawie po kocioł Hymira.

Tyr a spętanie Fenrira

Najważniejszą rolę Eddy przypisują Tyrowi w spętaniu wilka Fenrira. Tyr był jednym, który miał odwagę karmić tą bestię, wychowywaną w Asgardzie. Jednak ze względu na spustoszenie jakie szerzył bogowie postanowili go spętać. Według rozszerzonej relacji Snorriego Sturlussona, przekazanej w Eddzie Młodszej, Fenrir jednak zrywał każde okowy. Pękł łańcuch Laeding i łańcuch Dromi. Dopiero, wykonany na prośbę bogów przez karły, pomógł magiczny sznur Gleipnir. Miał on być niepozornie cienki i skręcony z dźwięku kociego stąpania, z brody niewieściej, z korzenia skały, ze ścięgna niedźwiedziego, tchu rybiego i ptasiego wymiotu. Jak zgodnie twierdzą obie Eddy bogowie powiedzieli Fenrirowi, że chcą tylko sprawdzić jego siłę. Wilk jednak podejrzewał podstęp w działaniu bogów. Na dowód ich prawdomówności Tyr miał wsadzić prawą dłoń w paszczę wilka. W ten sposób złamał przysięgę i stracił prawą rękę a w konsekwencji swój poprzedni przydomek sättir manna (pojednawcy ludzi) na rzecz einhendr (jednorękiego). Odtąd Tyr jest jednoręki i nigdy nie wzywa się go do godzenia ludzi – podaje Snorri Sturlusson.

Tyr a Ragnarök

W dniu Ragnarök, końca świata, Tyr będzie walczył przeciwko piekielnemu psu, Garmemowi. Choć zginie rozszarpany przez przeciwnika zdąży uprzednio rozpłatać mu brzuch.

Inne

Z Tyrem niekiedy łączy się Saxnota (Towarzysza Sasów) z tradycji Anglosasów wskazując na Saxnota jako jeden z przydomków tego boga.

Literatura

• Sturlusson S., Edda Prozaiczna, Sandomierz 2007.
• Edda poetycka, BN, 1986.
• Słupecki L.P., Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2003.
• Szrejter A., Mitologia germańska, Warszawa 1997.
• A. M. Kempiński, Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
• Turowska-Rawicz M., i Sypek R., Mitologie świata. Ludy skandynawskie, Warszawa 2007.
• Online Etymology Dictionary, b.d., http://www.etymonline.com/index.php.

(aut. Izabela Ozga)