Mokosz
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
MOKOSZ – w mitologii słowiańskiej bogini bądź żeński demon.
Imię
Imię Mokoszy wywodzi się od prasłowiańskiego rdzenia *mok–, związanego z określeniami wilgotny, mokry. Poza tym łączono je także z sanskryckim rdzeniem makhá–, czyli szlachetny, bogaty. Etymologicznie wiąże się imię Mokoszy również z fińskim demonem Moksz bądź z tamtejszym plemieniem o tej nazwie. Wskazuje się również na związki z nazwami takich miejsc jak rosyjska rzeka Moksza, miejscowości Moksze i Mokszany, Mokoš pod Psowem, Mokszy Błoto, czeska góra Mokošin.
Rodowód
Być może Mokosz była pierwotnie boginią, która przetrwała w folklorze zdegradowana do demona. Utożsamiana z ziemią byłaby Mokosz patronką płodności. Wskazuje się także na związek bogini z deszczem, co wiąże się także z płodnością i ziemią. Czasami uważana za małżonkę boga gromowładcy, Peruna.
Miejsce
Wschodnia słowiańszczyzna.
Mokosz a kult Matki Ziemi
Związki bogini z ziemią wyrażają się w świętości tej ostatniej, która daje i jednocześnie odbiera życie. Wiążą się z traktowaniem ziemi, jako matki, partnerki boga nieba. Wierzenia związane z ziemią sięgają epoki neolitu, pojawiają się w kulturach całego świata i znajdują odbicie w późniejszych wierzeniach i folklorze.
Mokosz w folklorze
Mokosz, jako demon pojawia się w folklorze rosyjskim. Przedstawiana jest z wielką głową oraz z długimi rękami. Jej kompetencje wiążą się ze strzyżeniem owiec i przędzeniem lnu. Patronuje i sama oddaje się tym zajęciom. Zostawiano dla niej nożyce i owczą wełnę.
Jeżeli chodzi o związaną z Mokosz ziemię, to była ona święta, związana z płodnością i utożsamiana z matką. I tak akt płciowy odbywany na gołej ziemi był działaniem magicznym, które miało na celu wywołanie urodzaju. Z aktem płciowym było także tożsame oranie ziemi i wbijanie w ziemię kołków itp. W folklorze zachowały się także takie obyczaje jak zakaz orania czy wbijania w ziemię kołków siódmego kwietnia, dzieciom zabraniano bicia ziemi kijem. Na ziemię nie wolno było splunąć. Na ziemię składano przysięgi i ziemię całowano, ziemi wyznawano grzechy. Na wiosnę ziemi składano ofiary zakopując w niej jajka, chleb czy kury. W Rosji świętą ziemię nazywano także bogatą, ale przede wszystkim Matką Wilgotną Ziemią.
Literatura
- Urbańczyk S., Dawni Słowianie Wiara i kult, Wrocław 1991.
- Mitologie Świata. Słowianie, Warszawa 2007.
- Szyjewski A., Religia Słowian, Kraków 2003.
- Łowmiański H., Religia Słowian i jej upadek, Warszawa 1979.
- Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998.
- Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red. Leciejewicz L., Warszawa 1988.
- Gieysztor A., Mitologia Słowian, Warszawa 2006.
- Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
(aut. Izabela Ozga)
