Kontakt z kosmitami

Z encyklopediafantastyki.pl
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
pojęcie


KONTAKT Z KOSMITAMI - temat wielu utworów fantastycznonaukowych, a także motyw obiegowy przewijający się w literaturze polskiej od czasów trylogii księżycowej Żuławskiego (Na srebrnym globie, Zwycięzca, Stara Ziemia) aż do czasów współczesnych w licznych wariantach fabularnych. Pojawia się on zarówno w fantastyce "na serio", jak i w jej odmianie groteskowej. Kontakt z cywilizacją pozaziemską ukazywany jest w dwóch sprzecznych z sobą wariantach, jako możliwy lub jako niemożliwy. Każde rozwiązanie podbudowane jest odpowiednią w tym zakresie teorią, formułowaną przez narratora lub jednego z bohaterów. Ponadto jest ono ściśle związane z wyobrażeniami autorów o istotach rozumnych zamieszkujących kosmos. Kontakt jest możliwy wówczas, gdy istoty pozaziemskie zarówno postrzegane, jak i niepostrzegane, pod jakimś względem są podobne do ludzi (kategoria pierwsza i trzecia w haśle: kosmici).

Może on przybierać dwie zasadnicze formy: wrogą lub przyjazną i realizować się w scenerii ziemskiej lub kosmicznej. Te dwa krzyżujące się podziały pozwalają wyróżnić cztery kategorie kontaktów:

  1. inwazja z kosmosu, kiedy agresorami są kosmici przybywający na Ziemię w celach zaborczych (np. Wojna światów, H. G. Wellsa, Wielkie dni łotrów Hankego);
  2. podbój kosmosu, kiedy agresorami są ludzie wyruszający na obce planety w celu ich kolonizacji lub zagarnięcia dóbr będących własnością innych cywilizacji (np. Antyświat Borunia, Muzyka dla was, chłopcy A. Hollanka);
  3. spotkanie z wyprawą badawczą kosmitów przybywających do układu słonecznego (np. Prawo do powrotu J. A. Zajdla);
  4. spotkanie z istotami rozumnymi w kosmosie i nawiązanie przyjacielskiej współpracy (np. Kosmiczni bracia K. Borunia i A. Trepki).

Oczywiście szczegółowe formy kontaktów są w konkretnych utworach przedstawione w miarę możności jak najbardziej oryginalnie i wykorzystane do różnych celów. Stają się często nośnikami problematyki, która z istotą kontaktu niewiele ma wspólnego (np. Eden S. Lema, Limes inferior J. A. Zajdla, Raport z planety Sol-3 J. Jesionowskiego). W większym stopniu problem kontaktu zaznacza się w tych utworach, w których do niego nie dochodzi z różnych powodów. Kontakt jest bowiem niemożliwy wtedy, gdy mieszkańcy kosmosu zarówno postrzegani, jak i niepostrzegani w świecie przedstawionym są całkowicie odmienni od ludzkich wyobrażeń o istocie rozumnej (kategoria druga i czwarta w haśle kosmici).

Nie zostaje więc nawiązany kontakt z mieszkańcami Trzeciej Planety w Ludziach z Gwiazdy Feriego B. Peteckiego, ani z Nadistotami w Robocie A. Wiśniewskiego-Snerga. W jednym i drugim wypadku człowiek przestaje być partnerem dla kosmitów. Ten motyw niemożności kontaktu znalazł swoje teoretyczne uzasadnienie w eseju Summa technologiae S. Lema, a także w rozważaniach bohaterów Robota. Sceptycyzm wobec możliwości kontaktu znalazł także swój literacki wyraz w opowiadaniu "Szczur w labiryncie" S. Lema, gdzie padają znamienne słowa: Byłoby to coś w rodzaju wizyty ślimaków u wiewiórek i wyniki byłyby podobne: żadne.

Nic więc dziwnego, że z biegiem czasu temat kontaktu niemal zupełnie zanika lub podejmowany jest jedynie w groteskowo-parodystycznej wersji, albo jako motyw służebny uwidoczniony na dalszym planie, zwłaszcza w utworach aluzyjnych (np. Limes inferior i Wyjście z cienia J. A Zajdla), lub podejmujących problemy psychologiczne lub socjologiczne (np. Kontakt G. Górskiej, Arsenał M. Oramusa).

(aut. Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony