Donald A. Wollheim

Wersja z 22:45, 23 kwi 2012

Donald A. Wollheim
Data i miejsce urodzenia	1 października,1914 Nowy Jork
Data i miejsce śmierci	2 listopada 1990 Nowy Jork
Narodowość	USA

Wollheim z córką Betsy

1938: Wollheim, Pohl i Michel

Donald Allen Wollheim (01 października 1914 - 02 listopada 1990) człowiek-orkiestra w amerykańskiej science fiction: redaktor, wydawca, selekcjoner antologii, pisarz i fan. Jako autor wydał pod własnym nazwiskiem oraz pod pseudonimami, w tym David Grinnell napisał kilkanaście powieści i opowiadań, do historii SF przeszedł jednak przede wszystkim jako wydawca i selekcjoner antologii.

Donald Wollheim, jeden ze współzałożycieli pierwszego stowarzyszenia SF na świecie, grupy Futurians (1938) był jednym z najbardziej dynamicznych (i jak wspominają go przyjaciele najbardziej hałaśliwym) fanem w rodzącym się amerykańskim fandomie. Wydawał fanziny, wpływał na wydawców magazynów groszowych. Przyjaźnił się praktycznie ze wszystkimi autorami Złotego Wieku SF.

Wollheim zorganizował pierwszy konwent na świecie, ściągając 22 października 1936 roku do Filadelfii twórców i fanów na Philcon. Na tym konwencie narodziła się idea Worldconów, światowych Konwencji SF. Wollheim był też członkiem New York Science Fiction League, jednego z klubów założonych przez Hugo Gernsbacka do promowania science fiction. Wollheim skłócił się szybko z Gernsbackiem, poszło o honoraria, sprawa zakończyła się w sądzie.

W 1937 Wollheim założył Fantasy Amateur Press Association (lipiec 1937), a w 1938 roku z kilkoma przyjaciółmi założył Futurians - prawdopodobnie najbardziej znany z klubów science fiction. Do klubu należeli tacy miłośnicy fantastyki i pisarze, jak: Isaac Asimov, Frederik Pohl, C. M. Kornbluth, James Blish, [[John Michel], Judith Merril, Robert A. W. Lowndes, Richard Wilson, Damon Knight, Virginia Kidd. To była grupa osób, które już w najbliższej przyszłości miały decydować o amerykańskiej science fiction - jako pisarze, wydawcy, krytycy i agenci literaccy.

W klubie Wollheim poznał Elsie Balter, z którą wziął ślub w 1939. Razem z żoną, a potem i z córką, Betsy prowadził działalność wydawniczą.

Pierwsze opowiadanie Wollheima, "The Man from Ariel", zostało opublikowane w 1934 styczniowym numerze Wonder Stories. To właśnie o niewypłacenie honorarium przez Gernsbacka za to opowiadanie, toczył on ze słynnym wydawcą proces (chodziło o 75 dolarów), który ostatecznie wygrał. Ponieważ Gernsback był najważniejszym wydawcą SF w ówczesnej Ameryce, Wollheim nadal mu wysyłał opowiadania, ale pod pseudonimami. Tu także nie dostawał honorariów.

Od lat 40. sam stał się wydawcą, z roku na rok coraz bardziej wpływowym. Robert Silverberg powiedział, że Donald Wollheim był "jedną z najbardziej znaczących postaci w dwudziestowiecznej science fiction", dodając: " Wollheim odpowiada w dużej mierze za rozwój antologii science fiction i posttolkienowski boom w fantasy".

Pierwszym pomysłem Wollheima, który przyniósł mu sukces było wydawanie pocketowych antologii, pierwszą wydał w 1943 roku - Pocket Book Science Fiction. Była to jednocześnie pierwsza książka, która zawiera słowa "science fiction" w tytule. Antologia zawierała utwory Roberta A. Heinleina, Theodore'a Sturgeona, Stephena Vincenta Beneta, Ambrose Bierce'a, a także H. G. Wellsa.

W 1945 Wollheim wydał pierwszą antologię w twardej oprawie u dużego wydawcy i pierwszy omnibus. On również zredagował pierwszą antologię oryginalnych SF, napisanych na zamówienie: The Girl with the Hungry Eyes, and Other Stories (1947), chociaż istnieją przesłanki, że zebrany materiał tak naprawdę miał być treścią nowego magazynu SF. W latach 1947-1951 Wollheim był redaktorem pionierskich wydań w miękkiej oprawie w wydawnictwie Avon, gdzie wydawał popularne edycje Merritt, Lovecrafta i Lewisa.

W 1952 Wollheim opuścił Avon, by rozpocząć pracę w spółce Ace Magazine i Spearhead. Tu uruchomił bardzo popularne serie wydawnicze SF i fantasy i przez 20 lat jako redaktor naczelny był odpowiedzialny za ich repertuar.

Donald Wollheim wprowadził też innowację, zakładając serię Ace Doubles do wydawania tzw. chapterbooków - składały się na nią woluminy złożone z dwóch utworów - książkę można było czytać z dwóch stron, miały dwie frontowe okładki. Ponieważ w chapterbookach bardzo się liczyła długość utworów, Wollheim był znany (nieraz anegdotycznie) z dość ostrych cięć redakcyjnych, aby utwory "zmieściły" się w książce.

U Wollheima zaczęli wydawać tacy autorzy jak: Philip K. Dick, Samuel R. Delany, Leigh Brackett, Ursula K. Le Guin, John Brunner. Wollheim przyczynił się do rozwoju karier Marion Zimmer Bradley, Roberta Silverberga, Avrama Davidsona, Fritza Leibera, Andre Norton, Jacka Vance'a, Rogera Zelazny'ego.

Wraz z innym redaktorem Ace, Terry Carrem rozpoczął w 1965 wydawanie corocznego almanachu World's Best Science Fiction, które ukazywały się aż do śmierci Wollheima w 1990 roku. W Polsce znamy pięć tomów jako serię Don Wollheim proponuje.

Koniec lat 50. to był czas, kiedy uważano że fantasy w miękkiej oprawie nie znajdzie czytelnika. Inaczej uważał Donald Wollheim, król pocketbooków, który w w 1964 roku dokonał pierwszej publikacji Władcy Pierścieni Tolkiena w miękkiej oprawie. Była to edycja nieautoryzowana, ponieważ Tolkien sprzeciwiał się wydaniu swojego największego dzieła w edycji popularnej. Wollheim dzięki prawnikom odkrył luki w prawie autorskim i nie zważając na protesty wydawcy Tolkiena w USA w twardej oprawie, Houghtona Mifflina wydał tę książkę. Wollheim wiele ryzykował, ale olbrzymi sukces popularnego wydania udobruchał Tolkiena (zwłaszcza krociowe zyski), a jednocześnie wyzwolił olbrzymią falę książek fantasy w miękkiej oprawie. Tolkien był zadowolony, ale nie jego spadkobiercy. Wiele lat później, już po śmierci Wollheima, sąd uznał, że Wollheim naruszył prawa autorskie i spadkobiercy dodatkowo otrzymał odszkodowanie.

Wollheim w całej tej historii, a zwłaszcza dla miłośników Tolkiena jest czarnym charakterem, ale prawdopodobnie to właśnie dzięki niemu Tolkien jest dzisiaj najbardziej popularnym pisarzem na świecie.

W 1971 roku Wollheim opuścił Ace i założył DAW Books. Przejście było spowodowane tym, że dotychczasowy właściciel Ace sprzedał wydawnictwo konsorcjum bankowemu, dla którego było to nowe terytorium. Dość szybko wpadli w liczne konflikty z autorami, a Wollheim nie chciał być w to zamieszany. We własnym wydawnictwie Wollheim mógł rozwinąć skrzydła. W DAW Books zaczęły się ukazywać książki Brytyjczyków, a następnie przekłady fantastyki z całego świata.

Ajax Calkins

• Destiny's Orbit (1962)
• 1 Pogo Planet (1941) (opowiadanie)
• 2 Destiny World (1941) [SF] (opowiadanie)
• 3 Mye Day (1942) (opowiadanie)
• 4 Ajax of Ajax (1942) (opowiadanie)

Mike Mars

• 1 Mike Mars, Astronaut (1961)
• 2 Mike Mars Flies the X-15 (1961)
• 3 Mike Mars at Cape Canaveral (1961)
• 4 Mike Mars in Orbit (1961)
• 5 Mike Mars Flies the Dyna-Soar (1962)
• 6 Mike Mars, South Pole Spaceman (1962)
• 7 Mike Mars and the Mystery Satellite (1963)
• 8 Mike Mars Around the Moon (1964)

Powieści

• The Secret of Saturn's Rings (1954)
• Secret of the Martian Moons (1955)
• One Against the Moon (1956)
• Across Time (1957)
• Edge of Time (1958) [jako David Grinnell ]
• The Martian Missile (1959) [jako David Grinnell ]
• The Secret of the Ninth Planet (1959)
• Destination: Saturn (1967) z Lin Carter
• To Venus! To Venus! (1970)

Zbiory opowiadań

• Two Dozen Dragon Eggs (1969)
• The Men from Ariel (1982)
• Up There and Other Strange Directions (1988)

Omnibusy

• Portable Novels of Science (1945)
• Adventures in the Far Future / Tales of Outer Space (1954)
• Sentinels of Space / The Ultimate Invader and Other Science-Fiction (1954) z Eric Frank Russell
• The Earth in Peril / Who Speaks of Conquest? (1957) z Lan Wright
• Across Time / Invaders From Earth (1958) z Robert Silverberg
• Men on the Moon / City on the Moon (1958) z Murray Leinster
• Edge of Time / The 100th Millennium (1959) z John Brunner
• The Atlantic Abomination / The Martian Missile (1960) z John Brunner
• Times Without Number / Destiny's Orbit (1962) z John Brunner
• Invader on My Back / Destination: Saturn (1968) z Lin Carter i Philip E. High
• To Venus! To Venus! / The Jester at Scar (1970) z E. C. Tubb

Seria antologii - World's Best SF

• 1 World's Best Science Fiction: 1965 (1965) z Terry Carr
• 2 World's Best Science Fiction: 1966 (1966) z Terry Carr
• 3 World's Best Science Fiction: 1967 (1967) z Terry Carr
• 4 World's Best Science Fiction: 1968 (1968) z Terry Carr
• 5 World's Best Science Fiction 1969 (1969) z Terry Carr
• 6 World's Best Science Fiction: 1970 (1970) z Terry Carr
• 7 World's Best Science Fiction: 1971 (1971) z Terry Carr
• 8 The 1972 Annual World's Best SF (1972) z Arthur W. Saha
• 9 The 1973 Annual World's Best SF (1973) z Arthur W. Saha
• 10 The 1974 Annual World's Best SF (1974) z Arthur W. Saha
• 11 The 1975 Annual World's Best SF (1975) z Arthur W. Saha
• 12 The 1976 Annual World's Best SF (1976) z Arthur W. Saha
• 13 The 1977 Annual World's Best SF (1977) z Arthur W. Saha
• 14 The 1978 Annual World's Best SF (1978) z Arthur W. Saha
• 15 The 1979 Annual World's Best SF (1979) z Arthur W. Saha
• 16 The 1980 Annual World's Best SF (1980) z Arthur W. Saha
• 17 The 1981 Annual World's Best SF (1981) z Arthur W. Saha
• 18 The 1982 Annual World's Best SF (1982) z Arthur W. Saha
• 19 The 1983 Annual World's Best SF (1983) z Arthur W. Saha
• 20 The 1984 Annual World's Best SF (1984) z Arthur W. Saha Don Wollheim proponuje 1985
• 21 The 1985 Annual World's Best SF (1985) z Arthur W. Saha Don Wollheim proponuje 1986
• 22 The 1986 Annual World's Best SF (1986) z Arthur W. Saha Don Wollheim proponuje 1987
• 23 The 1987 Annual World's Best SF (1987) z Arthur W. Saha Don Wollheim proponuje 1988
• 24 The 1988 Annual World's Best SF (1988) z Arthur W. Saha Don Wollheim proponuje 1989
• 25 The 1989 Annual World's Best SF (1989) z Arthur W. Saha
• 26 The 1990 Annual World's Best SF (1990) z Arthur W. Saha

Zredagowane antologie

• The Pocket Book of Science-Fiction (1943)
• The Girl with the Hungry Eyes, and Other Stories (1949)
• Every Boy's Book of Science Fiction (1951)
• Prize Science Fiction (1953)
• Adventures in the Far Future (1954)
• Tales of Outer Space (1954)
• The Ultimate Invader and Other Science-Fiction (1954)
• Adventures on Other Planets (1955)
• Terror in the Modern Vein (1955)
• The End of the World (1956)
• The Earth in Peril (1957)
• Men on the Moon (1958)
• The Hidden Planet: Science-Fiction Adventures on Venus (1959)
• The Macabre Reader (1959)
• More Terror in the Modern Vein (1961)
• More Macabre (1961)
• More Adventures on Other Planets (1963)
• Swordsmen in the Sky (1964)
• Operation: Phantasy: The Best from The Phantagraph (1967)
• Ace Science Fiction Reader (1971) inny tytuł: Trilogy of the Future (1972)
• The Best from the Rest of the World (1976)
• The DAW Science Fiction Reader (1976)

Nonfiction

• The Universe Makers (1971)

Opowiadania

• The Man from Ariel (1934)
• The Space Lens (1935) ]
• The Outpost at Altark (1940)
• Castaway (1940)
• The Planet That Time Forgot (1940)
• The Haters (1940)
• The World on the Edge of the Universe (1941)
• Cosmos Eye (1941)
• Bones (1941)
• Strange Return (1941)
• The Man from the Future (1941)
• The Martians Are Coming (1941) z C. M. Kornbluth i Robert A. W. Lowndes
• Purple Dandelions (1941)
• The Planet of Illusion (1941)
• Blueprint (1941)
• Cosmophobia (1941) ]
• !!! (1941) [jako X ]
• Black Flames (1941) z Robert A. W. Lowndes
• The Colossus of Maia (1941) z Robert A. W. Lowndes
• Earth Does Not Reply (1941) z John B. Michel
• A Million Years and a Day (1941)
• Revolving World (1941)
• Baby Dreams (1941)
• The Planet Called Aquella (1942)
• The Hidden Conflict (1942)
• Planet Passage (1942)
• Bomb (1942)
• Saknarth (1942)
• The Embassy (1942)
• Blind Flight (1942)
• The Unfinished City (1942)
• The World in Balance (1942)
• Up There (1942)
• Storm Warning (1942)
• Nothing (1942)
• Mimic (1942)
• The Key to the Black Planet (1942)
• The Oomph Beasts (1942)
• The Booklings (1943)
• The Second Satellite (1943)
• The Millionth Year (1943) ]
• Still Life (1945)
• Top Secret (1948)
• Pallas Rebellion (1950)
• Extending the Holdings (1951)
• Private World (1951)
• The Rag Thing (1951)
• Malice Aforethought (1952) [
• Colt Cash Cache (1952)
• Signpost in the Sky (1952)
• The Mask of Demeter (1953) z C. M. Kornbluth
• Shoo, Fly! (1953)
• Disguise (1953)
• Road to Rome (1953)
• No Greater Glory (1953)
• Ganymede House (1953)
• Asteroid 745: Mauritia (1953)
• The Poetess and the 21 Grey-Haired Cadavers (1953)
• The Lysenko Maze (1953)
• Last Stand of a Space Grenadier (1954)
• Observation Platform (1957)
• This Year and No Other (1960)
• How Many Miles to Babylon? (1963)
• Doorslammer (1963)
• The Hook (1963)
• Babylon: 70 M. (1963)
• The Feminine Fraction (1964)
• The Garrison (1965)
• Santa Rides a Saucer (1969)
• Ein Blick in Die Zukunft (1969)
• Landragon (1969)
• Give Her Hell (1969)
• The Egg from Alpha Centauri (1969)
• An Advance Post in the War Between the Sexes (1969)
• Web Sixty-Four (1969)
• The Horror Out of Lovecraft (1969)
• Miss McWhortle's Weird (1970)
• The Rules of the Game (1973)
• Great Gog's Grave (1981) z Forrest J. Ackerman
• Ishkabab (1982)
• Who's There (1982)
• The Lost Poe (1982)
• The Hat (1988)
• Interplane Express (1988) z C. M. Kornbluth