Jan Barszczewski

Jan Barszczewski
Data i miejsce urodzenia	1790 Moruchy
Data i miejsce śmierci	11 marca 1851 Cudnów
Narodowość	Polska
Ważne dzieła	Szlachcic Zawalnia

Jan Barszczewski (biał.; Ян Баршчэўскі; ur. w 1790 lub 1794 w Murahach (w polskiej literaturze podaje się nazwę Moruchy, w obu przypadkach chodzi o wieś nad jeziorem Nieszczodra) koło Witebska, zm. 11 marca 1851 roku w Cudnowie) – polski i białoruski pisarz, poeta, wydawca.

Urodził się powiecie połockim, w rodzinie greckokatolickiego kapłana. Jego ewentualne pochodzenie szlacheckie jest wątpliwe; w jego rodzinnej wsi mieszkała zarówno szlachta, jak i rodziny popów unickich o tym samym nazwisku. W okresie szkolnym Barszczewski mówiąc o ojcu określał go jako szlachcica (tak samo podano w przedmowie z 1844r. Romualda Podbereskiego do wyd. t. 1 Szlachcic Zawalnia), pomijał zaś jego stan duchowny, być może jednak dlatego, by ustrzec się drwin jezuickich wychowanków[1]. Akt zgonu poety przynosi informację, że nie miał on pochodzenia szlacheckiego.

Uczył się w połockim kolegium jezuickim. W tym czasie utrzymywał się z pisania okolicznościowych często humorystycznych wierszy w języku białoruskim na różne uroczystości w dworach szlacheckich, malował także obrazy dla szlachty[5]. Utwory te nie zostały wydane, za wyjątkiem humorystycznego wiersza "Rabunki mużykou" (Рабункi мужыкоў), którego znaczny fragment wydano w przedmowie do t. 1 Szlachcica Zawalni. Po kolegium przez krótki czas był guwernantem w rodzinnych okolicach. W latach 20. i 30. XIX wieku utrzymywał się z prywatnego nauczania w Petersburgu, a od 1840 do 1844 wydawał tamże pismo "Niezabudka" (tamże opublikował swoje ballady: "Wróżka Rusałka", "Zdrój Dziewiczy", "Poczanowska Góra"). Pisywał także do Rocznika Literackiego. W stolicy zaznajomił się z Adamem Mickiewiczem i Tarasem Szewczenką. Dużo podróżował po zachodzie Europy. Od 1847 na zaproszenie właściciela zamieszkał w majątku Rzewuskich w Cudnowie. Zmarł po długiej, kilkuletniej chorobie. Pochowany został na cmentarzu przykościelnym w Cudnowie.

Pisał wiersze i opowiadania, głównie po polsku, ale też po białorusku. W tym drugim języku w 1809 roku napisał utwór Дзеванька, który stał się później pieśnią ludową. Ludmiła Rublewskaja pisze o takich przypadkach w liczbie mnogiej. W języku białoruskim powstał jeszcze wiersz Гарэлiца. Jego główne dzieło to Szlachcic Zawalnia, czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach, wydane w języku polskim w latach 1844-1846 (tom. 1 w 1844, t. 2 i 3 w 1845, oba wyd. K. Kraj, Petersburg, t. 4 w 1846, wyd. E. Pratz). W 1849 r. wydał tom swoich utworów pt. Proza i wiersze (wyd. T. Glücksberg, Kijów, t. 1 zawierał powieść Dusza nie w swoim ciele, utwór "Sierota, wierszem i prozą" oraz Melodye i Sonety). W swoich utworach poruszał chętnie tematy folklorystyczne oraz romantyczno-wzniosłego poczucia miłości do Białorusi i jej ludu, którego czuł się członkiem.

Twórczość fantastyczna

Szlachcic Zawalnia, czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach 1844-1846

Opowiadania

• Włosy krzyczące na głowie - w: Polska nowela fantastyczna. Ja gorę, Polskie opowieści z dreszczykiem
• Zachariaszek - w: Polska nowela fantastyczna. Ja gorę
• O Nocy Kupały - w: Duchy Nocy Kupały
• Wilkołak - w: Duchy Nocy Kupały
• Znamię na uszach - w: Duchy Nocy Kupały
• Wlosy krzyczące na głowie - w: Duchy Nocy Kupały
• Szlachcic Zawalnia - w: Duchy nocy wigilijnej
• Duchy nocy świętojańskiej - w: Duchy nocy świętojańskiej
• Wiedźmak i kot Wargin - w: Duchy nocy świętojańskiej