Tadeusz Konczyński

Tadeusz Konczyński
Data i miejsce urodzenia	15 marca,1875 Kraków
Data i miejsce śmierci	13 sierpnia 1944 Miedzeszyn
Narodowość	Polska
Ważne dzieła	Ostatnia godzina

Tadeusz Konczyński ur. 15 marca 1875 w Krakowie. Studiował na UJ, w 1899 otrzymał stopień doktora filozofii. Studia kontynuował w Anglii, gdzie zajmował się literaturą narodów skandynawskich. Dyrektor Teatru Ludowego (1915-1916); w latach 1914-1918 redaktor naczelny „Ilustrowanego Kuriera Codziennego". Swoje prace krytyczne i literackie zamieszczał m.in. w „Ateneum", „Bluszczu", „Głosie Narodu", „Gońcu Warszawskim", „Kurierze Porannym", „Nowej Reformie". Wp latach 1924-1932 wydawał dziennik „Unia" (przekształcony następnie w dziennik „Nowa Polska"). Zmarł 13 sierpnia 1944 w Miedzeszynie.

Propagator piłki nożnej w Krakowie i Warszawie, opiekun i mecenas pierwszych klubów piłkarskich. Organizator słynnego turnieju jesiennego w 1906, który dał początek wielu krakowskim klubom sportowym (do dziś istnieje tylko jeden z powstałych wówczas Wisła). Ufundował stroje sportowe sportowe dwóm najstarszym klubom I. Klubowi Studenckiemu (otrzymał barwy narodowe i od tej pory znany był jako Biało-Czerwoni) i drużynie akademickiej "Cracovii" (otrzymała kostiumy w barwach miasta − niebieskie z białą szarfą) oraz kolejnym, które od strojów przyjęły nazwy Czerwoni i Wisła (od wstęgi na strojach).

Autor kilkunastu powieści, komedii i dramatów o tematyce psychologicznej, historycznej i obyczajowej. Pierwsze sztuki tworzył pod wpływem Ibsena i Przybyszewskiego (m.in. Kajetan Orug, 1902; Otchłań, 1903; Białe pawie, 1909; Pielgrzymi, 1910), później pisał dramaty historyczne (Demostenes, 1911; Maria Leszczyńska, 1917) oraz powieści psychologiczne (m.in. Śladem tęsknoty, 1901; Nad głębiami, 1907; Bunt, 1914), ale jakość artystyczna utworów Konczyńskiego stale się obniżała, aby - w dwudziestoleciu międzywojennym - sięgnąć poziomu romansu brukowego (zob. Jej romans, 1917; Dom Magdaleny, 1924; Głód szczęścia, 1931; Dwie drobne dłonie, 1939).

Podobną ewolucję można zaobserwować w twórczości fantastycznej pisarza: Nieśmiertelni (fantazja dramatyczna w 3 aktach z prologiem; nie dokończona - powstała w 1896); Wyspa smutku (S. Sadowski, W. 1910); Ostatnia godzina (powieść fantastyczna; prwdr.: „Kurier Poranny" 1912 nr 161-301; wyd. os. S. Orgelbrand i Synowie, W. 1913 wyd. 2-1921 pt. Koniec świata; wyd. 3-wersja dla młodzieży pt. Wieża ratunku, S. Orgelbrand i Synowie, W. 1913); Raj odzyskany (powieść; J. Czarnecki, W. 1917); Królewna Lilijka (baśń w 5 aktach; S. Orgelbrand i Synowie, W. 1914); Zaklęty pałac (baśń w 5 aktach wystawiona w Krakowie w 1915); Kobieta z innej planety (powieść, prwdr.: „Goniec Warszawski" 1937 nr 92-271; wyd. os. „Rój", W. 1938).

Do bardziej znanych powieści fantastycznych Tadeusza Konczyńskiego należy Ostatnia godzina, popularny romans katastroficzny podejmujący wiele modernistycznych tematów, prognoz i wyobrażeń społecznych; wykorzystujący sprawdzone chwyty formalne, tradycyjną charakterystykę bohaterów (por. utwory M Bogusława Adamowicza, Stefana Barszczewskiego, Antoniego Marczyńskiego i in.). Akcja Ostatniej godziny toczy się w odległej przyszłości przywodzącej na myśl finalne sceny Wehikułu czasu Herberta George'a Wellsa. Ziemia znajduje się u progu katastrofy kosmicznej-kataklizmu solarnego. Słońce przestaje ogrzewać powierzchnię naszej planety, a ostatni ludzie zamykają się w Wiecznym Mieście, odgrodzonym szklaną kopułą od wściekłych ataków wichru, lodu i śniegu niosących śmierć i zagładę. Sugestywnej wizji katastrofy towarzyszy zatrważająca prognoza społeczna. Wieczne Miasto chyli się ku upadkowi. Ną jego czele stoi Wielki Mistrz Goidun pozujący na bezwzględnego, despotycznego władcę Nerona.

„Wieczne Miasto, upojone narkotykami, przeżywa najstraszniejsze dni swego upadku. Nie ma ojców ani matek, sióstr ani braci; są tylko rozbestwieni mężczyźni i rozbestwione kobiety, którzy wzajemnie szukają w sobie upojenia zmysłów". Goidun planuje zagładę swojego świata, zbiorowe samobójstwo dokonane przy pomocy „niebieskich promieni", cudownej broni umieszczonej w podziemiach pałacu. On sam zamierza uczynić się bogiem - ostatnim na Ziemi - a wraz z nim „będzie moc ślepej materii, która zwać się będzie wszechbytem". Plany Wielkiego Mistrza krzyżują bohaterowie, którzy opowiadają się po stronie „dobra", zyskują poparcie Pariasów (najniższej kasty społecznej, zwolenników demokracji prawa, powrotu starego porządku). Astronom Radon dociera do tak zwanej wieży Eota zbudowanej przed wiekami w Tatrach przez Polaka, genialnego inżyniera przewidującego zagładę planety. W wieży znajdują się specjalne akumulatory i przekaźniki, gromadzące energię astralną oraz przetwarzające ją na rodzaj fal niosących prośbę o po¬moc-przesłanie dla „kosmicznych braci". Radon, pracujący u boku ukochanej kobiety, która uciekła z Miasta Wieczności, wykorzystuje „niebieskie promienie" do wprawienia w ruch nadajników wieży i w ostatniej chwili, kiedy armia despotycznego władcy atakuje jego siedzibę w górach, otrzymuje odpowiedź z kosmosu. Jest to zapowiedź ocalenia Ziemi. Na Słońce spadają „okruchy umarłych światów", materia powodująca zwiększenie jego blasku. Goidun ginie samobójczą śmiercią w pilotowanym przez siebie samolocie. Schemat fabular¬ny powieści Konczyńskiego nawiązuje do tradycji melodramatu, ale odwołuje się również do baśni, zwłaszcza w motywie „dobra" i „zła". Literackim pierwowzorem Wielkiego Mistrza jest z pewnością postać Nietzscheańskiego „nadczłowieka", ale w równej mierze sylwetka Nerona z Quo vadis Henryka Sienkiewicza.

Scenografia utworu ma wiele wspólnego z tradycyjnym wzorem powieści historycznej, który z elementów katastroficznych (upadek cesarstwa rzymskiego) kształtuje przestrogę dla współczesnych. Bohater pozytywny to romantyczny buntownik, Prometeusz oddający wiedzę i umiejętności intelektualne w służbę uciskanych, żądających nie tylko sprawiedliwości społecznej, ale ocalenia świata przed zagładą. Mamy tu do> czynienia z nader ciekawą sytuacją. Powieść przyszłościowa odwołuje się do romansu historycznego, aby tym wyraźniej podkreślić akceptację działań bohaterów występujących w obronie chrystianizmu, potępiających żło uosobione w systemie społecznym cesarstwa chylącego się ku upadkowi. Istotną rolę w powieści Konczyńskiego pełni „cudowny wynalazek" („niebieskie promienie", Wieża Eota) nie sprowadzony do funkcji zwykłego rekwizytu. Moralnie obojętny, może zwiastować katastrofę, jeśli dostanie się w ręce szaleńca (Goidun), ale także - rokować nadzieję ocalenia, jeśli bohater (Radon) zadeklaruje pomoc ginącemu światu. Astronom wykrada tajemnicę „cudownego urządzenia", aby przekazać ją ludowi (Pariasom); wiedza - jak głosi przesłanie utworu-nie może służyć ani jednostce, ani potędze władzy, lecz powinna być wartością społeczną. Wynalazek w rękach prawowitego właściciela traci swój apokaliptyczny charakter-tym samym popularna powieść katastroficzna, jaką jest Ostatnia godzina, przywracając pierwotny (pożądany) system wartości likwiduje zagrożenie, neu¬tralizuje przestrogę socjologiczną i technokratyczną. Pozostając w zgodzie z zapotrzebowaniem społecznym stwarza poczucie bezpieczeństwa, jest wyrazem wiary w indywidualną wolę człowieka, który potrafi oddalić zło i uchronić świat przed zagładą. Podobna kreacja bohatera i sposób sfinalizowania akcji należą do typowo polskich rozwiązań fantastyki naukowej, począwszy od Starej Ziemi Jerzego Żuławskiego, aż do powieści okresu międzywojennego Mieczysława Smolarskiego, Michała Rusinka i in.

Twórczość fantastyczna

• Ostatnia godzina 1912 - (prwdr.: „Kurier Poranny" 1912 nr 161-301; wyd. os. S. Orgelbrand i Synowie, W. 1913 wyd. 2-1921 pt. Koniec świata; wyd. 3- pt. Wieża ratunku, S. Orgelbrand i Synowie, W. 1913)
• Wyspa smutku 1910 Polska nowela fantastyczna. Król powietrza
• Raj odzyskany (J. Czarnecki, W. 1917)
• Królewna Lilijka (baśń w 5 aktach; S. Orgelbrand i Synowie, W. 1914)
• Zaklęty pałac (baśń w 5 aktach wystawiona w Krakowie w 1915)
• Kobieta z innej planety (powieść, prwdr.: „Goniec Warszawski" 1937 nr 92-271; wyd. os. „Rój", W. 1938).
• Miasto stu tysięcy Polska nowela fantastyczna. Król powietrza