Symbol
LEKSYKON FANTASTYKI | |
pojęcie |
SYMBOL - pojedynczy motyw lub zespół motywów tworzących jednostkę konstrukcyjną wyższego rzędu, jak postać literacka czy fabuła, a także inny mniej lub bardziej rozbudowany zestaw elementów świata przedstawionego, który obok znaczenia dosłownego, podanego bezpośrednio, ma ponadto ukryty sens przenośny. W tym sensie symbol, podobnie jak alegoria, jest znakiem kodu literackiego o dwustopniowej strukturze znaczeniowej.
O ile jednak alegoria apeluje przede wszystkim do erudycji odbiorcy, o tyle symbol odwołuje się do jego inwencji skojarzeniowej i sensotwórczej. Tu bowiem związek między zjawiskiem przedstawionym a jego ukrytym sensem jest w przeciwieństwie do alegorii ustalony indywidualnie, jednorazowo i w sposób celowo nieokreślony, co wprowadza do utworu charakterystyczną migotliwość znaczeń i pozwala na wielość interpretacji tych samych symbolicznych obrazów. Z tego powodu też zastosowanie symboliki w utworze fantastycznym nie likwiduje fantastyki, jak to ma miejsce w wypadku zastosowania alegorii. Świat przedstawiony o symbolicznym charakterze odbierany literalnie również ma swój sens, choć nie jest to sens jedyny. Na tej zasadzie zbudowane są liczne baśnie, często nazywane opowieściami wielowarstwowymi, które czytelnikowi w zależności od jego oczytania i znajomości życia odsłaniają coraz to inne ukryte znaczenia. Każdy element symboliczny jest nierozerwalnie związany ze sferą znaczeń, jakie on wywołuje. Z tego więc powodu jakakolwiek zmiana symbolicznego wykładnika wprowadza automatycznie zmianę warstwy znaczeniowej lub wręcz ją likwiduje.
(aut. Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz)