Nowela

Z encyklopediafantastyki.pl
Wersja W.sedenko (dyskusja | edycje) z dnia 11:47, 18 kwi 2012
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
pojęcie


NOWELA (włosk. novella, z łac. novellus - nowy) - epicki utwór, fabularny niewielkich rozmiarów o wyraźnie zarysowanej linii akcji, w której dobitnie zaznaczony jest punkt kulminacyjny, przesunięty zdecydowanie ku końcowi utworu i stanowiący zarazem jego puentę. Istotną rolę w rozwoju wydarzeń odgrywa motyw centralny (zwany motywem "sokoła"), organizujący kompozycję w całości.

Ze względu na takie właśnie wyznaczniki gatunkowe nowela w pierwszym okresie formowania się konwencji fantastycznonaukowej była podstawowym gatunkiem prozy narracyjnej o m "cudownym wynalazku". Powiedzieć więc można, że gatunek ten jest na terenie science fiction formą genetycznie pierwszą. Dopiero "na dalszym miejscu znajduje się cykl opowiadań (nowel), potem powieść, która wykazuje w aspektach kompozycyjnych nadal swoje pochodzenie od noweli" (A. Zgorzelski).

W literaturze polskiej, gdzie fantastyka naukowa jest zjawiskiem w zasadzie wtórnym, prawidłowość ta jest raczej trudna do uchwycenia. W tym samym mniej więcej czasie powstawały bowiem u nas zarówno nowele, jak i powieści fantastycznonaukowe, np. nowele A. Langego i powieści W. Umińskiego czy J. Żuławskiego w okresie Młodej Polski. Po drugiej wojnie światowej rozwój nowoczesnej polskiej science fiction rozpoczął się od powieści (S. Lem, K. Boruń, A. Trepka, A. Hollanek, R. Gajda), a w latach sześćdziesiątych nastąpił niejako renesans krótkich form narracyjnych, zbudowanych najczęściej według wzoru strukturalnego klasycznej noweli (np. "Inwazja" S. Lema, "Elektronowy miś" K. Fiałkowskiego czy "Władcy czasu" S. Weinfelda).

Później w miarę upowszechniania się konwencji science fiction oraz porzucania tematyki „cudownego wynalazku" częściej spotkać można utwory o mniej rygorystycznej strukturze, chociaż pod względem kompozycji wątku fabularnego nawiązujące do noweli, np. opowiadania Głowa Kasandry M. Baranieckiego, gdzie działania głównego bohatera zmierzają do jednego celu, jakim jest odnalezienie śmiercionośnej głowicy, która stanowi centralny motyw utworu (motyw "sokoła"), skupiający wokół siebie wszystkie niemal zdarzenia fabularne. Wzrastające napięcie w miarę zbliżania się bohatera do celu i zaskakujące rozwiązanie (odkrycie, czym jest w istocie Kasandra), to również niezbywalne cechy klasycznej noweli, zapewniające utworowi zwięzłość i przejrzystość.

(aut. Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony