Materia i wartości. Neolukrecjanizm Stanisława Lema

Materia i wartości. Neolukrecjanizm Stanisława Lema Paweł Okołowski
Język oryginału	polski
Forma	Książka krytycznoliteracka
I wydanie polskie	2010
Wydawca	Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
ISBN 978-83-235-0664-5

W niniejszej pracy, aspirującej do miana filozoficznej monografii, pogląd na świat Stanisława Lema uchwycony został na tle klasycznych w filozofii stanowisk i przedstawiony jako neolukrecjanizm. Człowiek jawi się w nim, jak u Lukrecjusza, jako emanacja Kosmosu. Dla obu tych posępnych racjonalistów, których dzielą dwa tysiąclecia, centralnymi kategoriami metafizycznymi są atom i przypadek, a rozumstanowi najgłębszą zagadkę, ale też jedyną pociechę. W odróżnieniu od Rzymianina, choć w duchu jego De rerum natura, przepojony chrześcijańską kulturą Lem mógł intelektualnie stawić czoła potędze nauki, zwłaszcza najnowszej. Nikt przed nim nie objaśnił tak dobitnie ludzkiego sensu jej dokonań

"Wielkość Lema i jego myśli - dowodzi Okołowski - polega na tym, że właściwie nie należy do konkretnych czasów, że ma wymiar ponadczasowy, klasyczny, że odsyła do samych źródeł i korzeni refleksji człowieka nad światem - a więc do filozofii starożytnej. Dochodzimy w ten sposób do kluczowe­go miejsca interpretacji Okołowskiego - iż filozofia Lema jest pokrewna myśli Lukrecjusza, że jest neolukrecjanizmem, że Lem to współczesny Lukrecjusz [...]. O ile wiem, ów pomysł interpretacyjny Okołowskiego jest całkowicie autorski, orygi­nalny, zaświadczający o prawdziwie filozoficznej inwencji autora pracy. Wydaje się również (i także na tym polega jego zaleta) niezwykle trafny, odkrywczy, a zarazem w swej odkrywczości naturalny, prosty i elegancki". (z recenzji Janusza Dobieszewskiego).

Spis treści

• I. Życie i dzieło Stanisława Lema. Główne idee
• Rozdział 1. Sylwetka filozofa i pisarza

1. Życie
2. Twórczość
3. Osobowość

• Rozdział 2. Główne idee filozoficzne: filozofia człowieka

1. Teza główna: determinizm społeczny
2. Asymetria dobra i zła
3. Dewastacja kultury
4. Natywizm antropologiczny
5. Antropologiczny manicheizm
6. Paulinizm antropologiczny i religijność
7. Naturalizm: istota języka i Lema
8. Prawda, antropologia wiedzy, empiryzm
9. Racjonalizm, o fenomenach psi, socjologia wiedzy
10. Koneksje ideowe, literatura o Lemie i miejsce Lema w filozofii

• II. Lem a Lukrecjusz: paralelizm osobowości
• Rozdział 1. Dwie manifestacje ducha

1. Neolukrecjanizm bezwiedny
2. Rzym Lukrecjusza a wiek XX
3. Epikurejski izolacjonizm
4. Epikurejski patriotyzm
5. Mizantropia i pesymizm
6. Miłość do prawdy
7. Ascetyczny hedonizm
8. Antyreligijność i apologetyka religii
9. Erotyka
10. Artyzm i styl

• Rozdział 2. Dwa kulturowe echa: reakcja antylukrecjańska i ostracyzm wobec Lema
• III. Filary systemu neolukrecjańskiego
• Rozdział 1. Kosmologia

1. Metafizyczny atomizm. Tworzywo świata
   1. O metafizyce
   2. Atomizm Lukrecjusza
   3. Idea parenklizy
   4. Teza atomizmu logicznego
   5. Lem a atomizm nowożytny
   6. Fizyka atomu
   7. Lem a dwudziestowieczna fizyka
   8. Atomizm Lema
   9. Ontologia atomistyczna
2. Kazualizm. Mechanizm świata
   1. Ewolucjonizm kosmologiczny Lukrecjusza
   2. Zasada determinizmu i zasada kauzalizmu. Mechanicyzm
   3. Lema kategoria przypadku
      1. Matematyczne pojęcie przypadku i teoria chaosu
      2. Filozoficzne pojęcie przypadku
   4. Kosmologia naukowa
   5. Kosmogeneza według Lema

• Rozdział 2. Ewolucjonizm

1. Ewolucja biologiczna i neodarwinizm
2. Dzieje życia na Ziemi
3. Antropogeneza w świetle poglądów Lema
4. Przypadek w procesach kulturowych („ewolucja" kultury)

• Rozdział 3. Antropologia atomistyczna z noologią

1. Lukrecjańska i neolukrecjańska teoria duszy
   1. Materialność i wolność duszy według Lukrecjusza
   2. Labirynt wolności. Dwie koncepcje wolnej woli u Lema: przyrodnicza i społeczna
   3. Transcendentalna koncepcja wolnej woli. Próba uchwycenia istoty wolności w Masce
   4. Dusza w ujęciu Lema i jego filozofia mózgu
   5. Lema krytyka teodycei
2. Paradoks wskrzeszania z atomów
   1. Paradoks z Dialogów
   2. Atomowe kopie osób u Lema i u Lukrecjusza
   3. Odrzucenie naturalistycznej doktryny wskrzeszania
   4. Widmo klonowania
3. Noologia skończona Lema
   1. Inne rozumy i prawo Plotyna
   2. Topozofia Golema. Lemowa definicja rozumu
   3. Rozum a sztuczna inteligencja. Golem A
   4. Rozumność a osobowość. Golem B
4. Dwie religie materializmu: Lukrecjusz i Lem
   1. O eschatologii i o Lema stosunku do śmierci
   2. Nadzieja lukrecjańska
   3. Śmiercioznośna nadzieja u Lema
   4. O soteriologii i szczególnym zadaniu epikureizmu
   5. O soteriologii oraz ateizmie

• Zakończenie
• Aneks: Zmagania z Lemem
• Empiria kontra kultura według Stanisława Lema
• Antropologia zła w Prowokacji Lema
• Zło w naturze ludzkiej według Lema
• Futurologia Lema
• Filozofia Lema
• Summary
• Bibliografia
• Indeks osób
• Indeks rzeczowy