Seth
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
SETH - bóg pustyni, burzy, obcych krajów, wojny w mitologii egipskiej, początkowo o ambiwalentnym a później całkowicie negatywnym charakterze.
Rodowód
Kult Setha wywodzi się z okresu predynastycznego i wziął swój początek w mieście Ombos.
Według przekazów mitologicznych Seth był synem boga ziemi Geba oraz bogini nieba Nut. Miał więc brata, Ozyrysa, oraz siostry Izydę oraz Neftydę, z czego ta ostatnia była jednocześnie żoną Setha. Jego bratankiem oraz siostrzeńcem był Horus. W późniejszym okresie został utożsamiony z Apopem.
Grecy widzieli w nim odpowiednik swojego boga Tyfona a Hyksosi, po najechaniu Egiptu, połączyli Setha ze swoim bogiem Baalem oraz Teszubem.
Wygląd
Przedstawiany w postaci zwierzęcia, człowieka o zwierzęcej głowie albo człowieka. Jeżeli chodzi o zwierzę, z którym łączono wyobrażenie Setha, to jest ono wynikiem fantazji starożytnych Egipcjan z czego przypomina różne, realnie istniejące gatunki. Bywa więc identyfikowane po części z szakalem, antylopą oryks, osłem oraz świnią. W postaci ludzkiej Sethowi przypisywano rude włosy.
Charakterystyka
Seth był przeciwnikiem węża Apopa. Seth miał na prośbę Re przeszyć potwora włóczniami, które stworzył wypowiadając zaklęcia i tym sposobem usunąć zagrożenie poza granice świata. Jednak ponieważ potwór wciąż je stanowił i odradzał się noc po nocy, by atakować barkę boga słońca Re, Seth pełnił rolę pomocnika przy walce z potworem.
Seth, w swoim aspekcie pozytywnym, łączony był z władzą królewską. W czasach II, XIX oraz XX dynastii uchodził za opiekuna królów.
Łączony z pustynią, jako jej bóg, był także opiekunem oaz.
Wrogie stosunki łączyły Horusa i Setha. Tam, gdzie Horus występował jako bóg nieba, a jego oczami były słońce i księżyc, Seth wyłupywał mu je, tym samym powodując zaćmienia, do czasu aż bóg Thot nie uleczył oczu Horusa. Seth przysłaniał również oczy Horusa poprzez burze i ciemne chmury.
Przeciwnikiem Horusa a także jego ojca Ozyrysa jest Seth również w mitach ozyriackich. Uchodzi w nich za zabójcę swojego brata Ozyrysa i uzurpatora do władzy po nim. Według jednej z najbardziej popularnych wersji, przekazanej przez rzymskiego historyka Plutarcha, Seth podstępnie zamknął Ozyrysa w skrzyni, pierwowzorze sarkofagu, którą następnie wrzucił do wody. Po odnalezieniu ciała przez Izydę powtórnie je wykradł by tym razem posiekać je na czternaście kawałków i rozrzucić w różnych miejscach.
Setha dosięga zemsta Horusa, syna Ozyrysa. Spór o sukcesję pomiędzy nimi trwał osiemdziesiąt lat. Rozstrzygany był przez trybunał bogów, którzy nie byli zgodni co do wyroku. Po stronie Setha opowiadali się nieliczni, między innymi bóg Re. Za jego panowaniem przemawiały stosowny wiek a także walka z Apopem. Ponieważ Seth nie chciał uznać wyroku, kiedy w sądzie zasiada Izyda, trybunał przeniósł się na wyspę, zakazując przewoźnikowi brać na pokład Izydę. Seth wpadł jednak w pułapkę zastawioną przez boginię, która pojawiła się pod inną postacią i opowiedziała Sethowi historię przypominającą spór jego i Horusa. Zapytany jak by go rozwiązał, Seth udzielił odpowiedzi, która przekreślała jego prawa do tronu.
W czasie sporu, który po tym wydarzeniu trwał nadal, pomiędzy Sethem a Horusem doszło również do licznych prób. Należały do nich przemiana w hipopotamy oraz wyścig na łodziach. Pomiędzy tymi dwoma próbami pojawił się również wątek homoseksualnego gwałtu. W przypadku przemiany w hipopotamy Horus i Seth mieli spędzić trzy miesiące pod wodą, a przegranym miał być ten, kto wynurzy się pierwszy. Seth przegrał pojedynek za sprawą Izydy, która, obawiając się o swojego syna, Horusa, ugodziła harpunem najpierw jego, a potem, usłyszawszy z kim ma do czynienia, Setha. Po tym nastąpiło pozorne pojednanie. Seth zaprosił Horusa na ucztę w czasie której zgwałcił go, okrywając tym samym hańbą. Jednak tutaj na scenę znów wkroczyła Izyda. Zobaczywszy syna, który zebrał nasienie Horusa, odcięła mu rękę i za pomocą magii sporządziła nową, po czym uzyskawszy nasienie Horusa dodała je do sałaty. Jedząc ją Seth jednocześnie przyjął je w siebie. W efekcie doprowadziło to do poniżenia jego a nie Horusa przed trybunałem bogów. Ostatnia próba miała miejsce po tym wydarzeniu. Obejmowała ona budowę oraz wyścig na zbudowanych okrętach. Seth ostatecznie poniósł klęskę, zatwierdzoną przez trybunał bogów. Re przyjął go do siebie na nieboskłon, jako boga błyskawic. Historia ta nawiązuje być może do rzeczywistych wydarzeń historycznych, które doprowadziły do podziału na Dolny oraz Górny Egipt, następnie zjednoczony pod jedną koroną.
Z czasem Seth nabiera jako bóstwo coraz bardziej negatywnego charakteru, stając się symbolem tego, co obce, w tym wroga państwa egipskiego.
Kult
Seth, był, poza miejscem swojego pochodzenia, czyli mieście Ombos, czczony, jako bóstwo związane z oazami, także w oazie Dachla i Charga. Z czego w pierwszym z tych miejsc miał nawet Seth swoją wyrocznię. Za czasów hyksoskich z Sethem powiązano miasto Awaris.
W misteriach ozyriańskich, przedstawiających śmierć oraz zmartwychwstanie boga Ozyrysa, odgrywano także dramat o charakterze religijnym, odzwierciedlający zarówno losy Ozyrysa jak i powiązaną z nimi historię sporu i walki pomiędzy Sethem a Horusem.
Literatura
- Rachet G., Słownik cywilizacji egipskiej, Katowice 1994.
- Mitologie świata. Starożytni Egipcjanie, Kraków 2007.
- Bator W., Religia starożytnego Egiptu, Kraków 2012.
- Cerny J., Religia starożytnych Egipcjan, Warszawa 1974.
- Lipińska J.; Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980.
- Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, Warszawa 1993.
- Hart G., Mity egipskie, Warszawa 1999.
