Król Artur

LEKSYKON FANTASTYKI

fiction

[−] Król Artur (Bibliografia)

  Avalon

  Był sobie raz na zawsze król

  Fionavarski gobelin (cykl)

  Graal (cykl)

  Merlin (cykl)

  Pendragon (cykl)

  Trylogia Arturiańska

Ilustracja autorstwa Stephena Beckera

KRÓL ARTUR – postać z legend arturiańskich, zwany Arturem Pendragonem, legendarny władca celtycki, znajdujący swój historyczny odpowiednik w wodzu walczącym z Sasami na początku VI wieku.

Imię

Imię Artur, angielskie Arthur, bierze się z walijskiego słowa arth, oznaczającego niedźwiedzia. Pendragon jest tytułem, który Artur odziedziczył po swoim ojcu, Utherze Pendragonie i wywodzi się z celtyckiego pen, wskazującego na głowę i słowa dragon, oznaczającego smoka. W dosłownym znaczeniu, to głowa smoka, w przenośnym wskazuje na funkcję najwyższego wodza jaką pełnił Artur, po śmierci swojego ojca, Uthera Pendragona. Godłem rodu był więc czerwony smok, według Geoffreya z Monmouth, biały.

Rodowód

Artur był nieślubnym synem Uthera Pendragona i Igerny. Przyszedł na świat na zamku Tintagel w Kornwalii. Według Roberta de Boron i tekstów wulgaty Artur za namową Merlina został oddany na wychowanie do Ectora z Dzikiego Lasu.

Miecz z Kamienia

Tradycja zapoczątkowana przez Roberta de Boron i kontynuowana przez teksty wulgaty, łączy losy Artura z Merlinem. I tak królewskie pochodzenie utrzymywano przed młodym Arturem w tajemnicy. Przyszedł jednak dzień, kiedy zmarł król Uther Pendragon i zaczęły się starania możnych o tron Brytanii. Przepowiadania Merlina mówiła, że władcą zostanie ten, kto wyciągnie Miecz z Kamienia, który pojawił się w dzień Bożego Narodzenia przy pewnej katedrze. Przebywający tam wówczas jako giermek swojego przyrodniego brata, Kaya, syna Ectora z Dzikiego Lasu, Artur miał przynieść bratu miecz o którym ów zapomniał. Ponieważ nie był w stanie go znaleźć a po drodze zauważył miecz wbity w kowadło wyciągnął go i zaniósł Kayowi, nieświadomy wagi swojego czynu, który przypisał sobie jego brat, Kay. Ector jednak nie uwierzył rodzonemu synowi, który wyznał prawdę. I tak Arturowi przyszło raz jeszcze, tym razem na oczach świadków, udowodnić, że to on jest tym, któremu dane jest zostać królem Brytanii i przywrócić pokój w królestwie. U Geoffreya z Monmouth pojawia się informacja, że zanim wstąpił na tron, nieświadomy więzi rodzinnych, spędził noc z jedną ze swoich przyrodnich sióstr, a owocem tego kazirodczego związku był Mordred.

Objęcie władzy

Howard Pyle, Artur, The Story of King Arthur and His Knights 1903

W czasie walk o sprowadzenie pokoju w królestwie i utrzymanie tronu, Artur poznaje piękną Ginewrę i decyduje się wziąć ją za żonę. To wtedy również, według Thomasa Malory'ego, dochodzi do potyczki w czasie której pęka Miecz z Kamienia. Zmuszony poszukać sobie innego oręża Artur otrzymuje z woli Merlina i rąk Pani Jeziora inny, magiczny miecz, Excalibur. Ma on magiczne właściwości. Jego pochwa chroni właściciela przed zranieniem. Artur składa Pani Jeziora przysięgę, że zwróci miecz, kiedy przyjdzie na niego czas. W całej tej sprawie dużą rolę odgrywa Merlin.

Artur udaje się na wojenne wyprawy przeciwko Sasom i wrogom, przeciwnym jego panowaniu. Wśród wrogów Artura znajdują się zbuntowani królowie, między innymi są to Lot z Orkney i Nentres z Garlot. Pierwszy z nich ginie z rąk Pellinore’a, drugi w efekcie zawiera przymierze z Arturem poprzez małżeństwo z jego przyrodnią siostrą, Elaine. Inny ze zbuntowanych władców, Ryons, król Walii, tuż po koronacji miał zażądać od Artura jego brody, którą chciał dołączyć do tych licznych bród, służących mu za ozdobę płaszcza. Artur odmówił i zbrojnie wyruszył przeciwko wielmoży, biorąc w posiadanie jego ziemie. Na swoją siedzibę Artur wybiera zamek Camelot, gdzie osiada i skąd rządzi królestwem. Artur gromadzi rycerzy przy Okrągłym Stole, co daje początek ich nazwie. Zwani są odtąd Rycerzami Okrągłego Stołu.

Rządy

H. J. Ford, King Arthur, The Tales of the Round Table Andrew Lang, New York 1902

Pewnego dnia Rycerzom Okrągłego Stołu objawił się Graal. Od tej pory zaczynają się wyprawy, mające na celu odnalezienie świętego Graala. Podczas innej z wypraw Artur z rycerzami udaje się po Kocioł Obfitości do podziemnej krainy zmarłych przodków, Annwn. Większość z jego towarzyszy miała wtedy zginąć. Zdarzyło się również, podczas rządów króla Artura, że jego żona, piękna Ginewra została porwana przez władcę zaświatów Melwasa. Według jednej z wersji na pomoc ruszył jej sam Artur, według Geoffreya z Monmouth był to Lancelot. Arturowi z pomocą w tej przygodzie przyszedł święty, Gildas, pośrednicząc między nim a królem zaświatów, Melwasem. Arturowi i Rycerzom Okrągłego Stołu przyszło też odnieść zwycięstwo nad magicznym wojskiem Owaina, które dokonywało krwawej zemsty pod postacią kruków, podczas kiedy sam Artur grał z Owainem w szachy. W Arturze zakochała się Annowre, wiedźma z Niebezpiecznego Lasu. Zwabiła króla Artura do swojej siedziby i wyznała mu miłość. Ów jednak odrzucił ją. Od tej pory wiedźma wysłała na dwór dzielnych rycerzy, namawiając ich przeciwko królowi i licząc, że któryś z nich go zabije w pojedynku. Jej nadzieje jednak nie odniosły skutku i w końcu posłała dwóch rycerzy. Ci zaś porwali króla i sprowadzili do siedziby Annowre. Z pomocą przyszedł władcy dzielny Tristan. Tego rycerza miała przysłać Nimue. Udało mu się oswobodzić króla, który rozprawił się z wiedźmą, zabijając ją. Król Artur słynął z męstwa, szlachetności, podejmowania mądrych decyzji i był kochany przez lud. Jego doradą był Merlin.

Upadek i śmierć

Przyczyną upadku król Artura stała się jego własna przeszłość. Zdradził go nieślubny syn, Mordred. W tekstach wulgaty i późniejszych dużą rolą w spisku odegrała także Morgana. Król Artur udał się na wyprawę przeciwko Sasom i powierzył władzę Mordredowi. Kiedy dowiedział się, że ów przejął królestwo powrócił do kraju. Przyszło mu stoczyć bitwę pod Camlan. U Thomasa Malory na skutek knowań Morgany Artur był narażony na ciosy, ponieważ czarodziejka ukradła magiczną pochwę jego miecza Excalibura. Chociaż dzięki pomocy Merlina udało się odeprzeć atak jego wroga i kochanka Morgany, Askalona i chociaż Artur zdołał zabić Mordreda, to wcześniej został przez niego śmiertelnie raniony. Podczas nieobecności króla Artura przejął on powierzoną mu tymczasowo władzę. Ojciec z synem zabili siebie nawzajem w bitwie jaka odbyła się pod Camlan.

Tradycja, która przyczyny upadku króla Artura dostrzega także w związku Lancelota i Ginewry jest późniejsza. Została zapoczątkowana przez cykl wulgaty i była kontynuowana przez Thomasa Malory'ego. Zdrada owa miała zostać ujawniona przez spisek, zawiązany przez Mordreda a później także Morganę. Ów zażądał od króla Artura spalenia Ginewry na stosie. Artur nie miał wyjścia – tego wymagało prawo. Niewierną królową uratował z płomieni Lancelot.

Istnieje kilka wersji na temat śmierci Króla Artura. Według Geoffreya z Monmouth został zabrany przez Barinthusa nad jezioro i zabrany na magiczną wyspę Avalon przez tamtejsze dziewięć kapłanek. Miała wśród nich być między innymi najpotężniejsza Morgana. Na wyspie Avalon Artur miał zostać uleczony. Późniejsze wersje mówią niekiedy o trzech, nie dziewięciu, kapłankach. Z kolei zakończone u Thomasa Malory'ego, jest dosyć niejasne. Kapłanki miały zwrócić jakieś ciało i poprosić pewnego pustelnika o jego pochowanie. Nie jest pewne, czy zwłoki należały do Artura. W brytyjskim folklorze z kolei długo utrzymywało się przekonanie, że król Artur wraz ze swoimi rycerzami i pełnym wyposażeniem wojownika śpi kamiennym snem w jednej z grot. Każda z tych tradycji daje nadzieję na powrót króla, kiedy nadejdą ku temu odpowiednie czasy. Przed odejściem Artur poprosił sługę, Bedivere'a, by zwrócił jego miecz Excalibur Pani Jeziora. Za trzecim razem ów wykonał rozkaz a Artur dopełnił złożonej niegdyś przysięgi.

Literatura

1. Mitologie świata. Celtowie, pod red. J. Kałużna-Ross, Warszawa 2007.
2. T. Margul, Mity z pięciu części świata, Warszawa 1989.
3. J. Matthews i C. Matthews, Mitologia Wysp Brytyjskich, Poznań 1997.
4. S. Botheroyd, P. F. Botheroyd, Słownik mitologii celtyckiej , Katowice 1998.
5. J. Gąsowski, Mitologia Celtów, Warszawa 1987.
6. J. Simpson, S. Roud, A Dictionary of English Folklore, Oxford 2000.
7. P. Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology and Folklore, New York 2004.
8. J. Sherman, Storytelling. An Encyclopedia of Mythology and Folklore, Nowy York 2011.
9. U.X.L. Encyclopedia of World Mythology, pod red. R. Parks, J. Stock, K. Hunt, USA 2009.
10. W. Górczyk, Ślady recepcji legend arturiańskich w heraldyce Piastów czerskich i kronikach polskich, Kultura i Historia, nr. 17, Lublin 2010.
11. W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
12. Encyclopedia Mythica, dostępne[on-line] http://www.pantheon.org/.
13. Encyclopedia Britannica, dostępne [on-line] http://www.britannica.com/.
14. Online Etymology Dictionary, dostępne [on-line] http://www.etymonline.com/index.php.
15. Oxford Dictionaries, dostępne [on-line] http://oxforddictionaries.com/.

(aut. Izabela Ozga)