Cailleach
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
CAILLEACH – postać starej kobiety znana z folkloru celtyckiego, szkockiego i irlandzkiego, pojawiająca się w opowieściach i legendach jako pani zimy, obmierzała starucha, pani żniw a także górska bogini.
Imię
Imię Cailleach oznacza kobietę w kapturze, kobietę zasłoniętą.
Rodowód
Cailleach wywodzi się od bogiń zwierzchności i jako taka jest ciemnym aspektem Bogini Matki. Jej różne wyobrażenia nawiązują do motywów znanych z mitologii celtyckiej.
Wygląd
Rodowód bogini wiąże się z jej określonym wyglądem. Cailleach przyjmuje więc postać staruchy, starej wiedźmy. Jako związana z zimą miała mieć niebiesko-siną twarz.
Charakterystyka
W różnych rolach w jakich cailleach się pojawia charakterystyczny dla niej jest motyw przemiany ze staruchy w młodą, piękną dziewczynę.
Cailleach jako stwórczyni
Cailleach miała mieć pierwotnie postać olbrzymki. To dzięki niej powstawały łańcuchy górskie, jeziora, rzeki i inne, charakterystyczne elementy krajobrazu. Góry tworzyła ponoć wyrzucają kamienie ze swojego fartucha.
Cailleach a Zwierzchność
Cailleach, jako wcielenie Bogini Matki, miała także występować w roli staruchy. Pod tą to postacią miał pocałować ją przyszły król. Dzięki temu Cailleach przemieniała się w piękną dziewczynę, boginię. W miarę starzenia się, a także klacetwa, bądź innego powodu dla którego król nie mógł dobrze rządzić państwem, cailleach starzała się również. Dopiero wraz z nadejściem nowego władcy miała na powrót, dzięki mocy pocałunku, zamienić się w młodą dziewczynę. Motyw ten nawiązuje do symbolicznych zaślubin władcy z Boginią Matką, utożsamianą z ziemią, której była opiekunką i zwierzchniczką a król był tylko rządzącym z jej woli i w jej imieniu.
Cailleach Bheur
Cailleach była panią zimy. Pojawiała się wraz z jej nadejściem – w święto Samhain. W jej mocy leżało więc sprowadzanie na ziemię śniegu. Odchodziła z nadejściem wiosny, kiedy to w jej miejscu przychodziła Brigid, późniejsza św. Brygida. Cailleach Bheur miała zamieniać się wówczas w kamień. Działo się to podczas święta Beltane, wyznaczającego początek lata na nocy z 30 kwietnia na 1 maja.
Cailleach jako Pani Żniw
Jako związanej z ostatnimi żniwami jej imieniem nazywano ostatni snopek siana, później pieczołowicie przechowywany, aż do czasu kolejnych żniw.
Cailleach Bhéarra
Znana irlandcyzkom Cailleach Bhéarra miała swoją siedzibę na półwyspie Beara, położonym w Munsterze, w południowo-zachodniej Irlandii, jak wierzono znajdowała się w tamtejszych górach siedziba umarłych. Cailleach miała żyć wiele pokoleń z kolejnymi mężami, odradzając się za każdym razem do nowego życia jako młoda dziewczyna.
Motyw cailleach w opowieściach i legendach celtyckich
- Opowieść o Monganie – Cailleach pod imieniem Cuimhne pojawia się w opowieści o Monganie i Lasze. Tutaj – na przekór tradycji – przemiana jej jest odwrotna. Jako piękna dziewczyna pomaga Monganowi uratować ukochaną, Lachę, zamiast której zostaje wzięta jako okup, po to by już po dokonaniu wymiany przeistoczyć się w staruchę.
- Legendy arturiańskie – w legendach arturiańskich Cailleach pojawia się jako starażniczka Graala i jako Ragnall w opowieści związanej z Gawainem za każdym razem w dwóch postaciach, staruchy i młodej, pięknej dziewczyny. Jako strażniczka Graala jest więc cailleach dziewicą, ale już pod postacią starej wiedźmy ruga Parsifala, że podczas pobyty na Zamku Graala nie zadał Królowi Rybakowi odpowiedniego pytania. Gawain po raz pierwszy spotkał cailleach, w legendach arturiańskich noszącą imię Rangall, właśnie pod postacią obmierzłej staruchy w którą została zaklęta za pomocą magii. Rangall obiecała pomóc rycerzowi znaleźć odpowiedź na pytanie, czego najbardziej pragnie kobieta. Już po ślubie Ragnell spytała Gawaina czy wolałaby, żeby w nocy była dla niego piękna a w nocy brzydka, czy może na odwrót. Ów pozostawił jej wolną wolę. Ta niosła ze sobą władzę, a więc to, czego kobieta pragnie najbardziej – odpowiedź na zadane przez Gawaina pytanie.
Literatura
- Botheroyd S., i Botheroyd P.F., Słownik mitologii celtyckiej, 1998.
- Kałużna-Ross J., Mitologie świata. Celtowie, Kraków 2007.
- Matthews J., i Matthews C., Mitologia Wysp Brytyjskich, 1997.
- Monaghan P., The Encyclopedia Of Celtic Mythology And Folklore, New York 2004.
(aut. Izabela Ozga)
