Atena
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Imię
Jako Atena Potnia znana jest z czasów mykeńskich. W czasach greckich Atena nosiła różnorakie przydomki, między innymi Pallas, Partenos czy Polias czyli Opiekunka Miast, także Ergane. To ostatnie miano wskazuje na Atenę jako na Pracownicę.
Rodowód
Bogini ma rodowód przedgrecki, znana była w czasach mykeńskich.
Mimo iż Atena przyszła na świat z głowy Zeusa jej matką była Metyda, którą ojciec bogów połknął, w obawie by drugie ze zrodzonych przez nią dzieci, zgodnie ze ostrzeżeniem Uranosa i Gai, nie pozbawiło go władzy. Jednak pewnego razu, po tym jak połknął Metydę, strasznie rozbolała go głowa. Nakazał więc Hefajstosowi, Hermesowi bądź Prometeuszowi, przeważnie jednak temu pierwszemu, rozbić głowę toporem. I tak przyszła na świat bogini Atena. Miało to miejsce nad jeziorem Tritonis w Libii, gdzie wyskoczyła z głowy Zeusa w pełnym bojowym rynsztunku, potrząsając włócznią i wydając donośny okrzyk bojowy.
Według jednego z mitów napastowana przez Hefajstosa miała doczekać się dziecka bez utraty dziewictwa. Atena udała się do kuźni boga by zobaczyć jak radzi sobie z pracą nad jej orężem. Boski kowal próbował ją zgwałcić, ale bogini broniła się. W efekcie nasienie spadło na jej udo, bogini strąciła je z obrzydzeniem a ono, zetknąwszy się z Gają, ziemią, dało życie Erichtoniosowi. Ponieważ Gaja, ziemia, nie chciała przyjąć dziecka, Atena, umieściwszy je w skrzyni, oddała je pod opiekę Kekropsa, pierwszego króla Aten. Dziecko bogini miało bądź to kształty półwężowe pół ludzkie, bądź zostało przez boginię oddane pod wężową opiekę.
Miejsce
Jezioro Tritonis w Libii, to miejsce jej urodzenia. Tam też miała przebywać, otoczona opieką Trytona i w towarzystwie jego córki, Pallas. Jako opiekuna miast była związana, poza Atenami, szerzej z Attyką, także ze Spartą, Megarą, Argos i Troją.
Wygląd i atrybuty
Atenę przedstawiano w złotej zbroi, egidzie, hełmie, z włócznią dzierżoną w dłoni i z tarczą w ręku. Na tarczy miała wojowniczka umieścić głowę Meduzy, podarowaną jej przez Perseusza. Na swojej tarczy miała także nosić wizerunek swojego syna, chroniąc go w ten sposób.
Drzewem Ateny była także oliwka. Jej zwierzętami natomiast sowa i wąż. Atena mogła przyjmować dowolne kształty i tak też, pod różnymi postaciami, ukazywała się śmiertelnikom. W tym przybierać miała postać przypisywanych jej zwierząt. Pierwotnie mogła być bóstwem o cechach wężowych.
Najstarszym wizerunkiem Ateny jest prosty posążek zwany palladionem. Sporządzony z drewna i przedstawiający ją w wojennym rynsztunku miał znajdować się między innymi w sanktuarium Ateny w Troi a zdobyty podstępem przez wroga przyczynił się do klęski miasta, dając zwycięstwo Achajom.
Charakterystyka
Według jednego z mitów Atena wychowywała się otoczona opieką Trytona nad jeziorem Tritonis w Libii. Przypadkiem zabiła towarzyszkę zabaw, a córkę wodnego bóstwa, Pallas, kiedy ta zamachnęła się na nią włócznią. Atenę osłonił Zeus a ona zamierzyła się na dziewczynę, która zginęła od jej ciosu. Od tego czasu Atena przyjęła jej imię za swój przydomek i sporządziła drewniany posążek, odziany w zbroję na pamiątkę zmarłej.
Atena była boginią dziewicą. Miała je zachować nawet mimo wspomnianego epizodu z Hefajstosem, kiedy próbował ją zgwałcić. Natomiast podglądającego ją nagą w kąpieli Terezjasza pokarała ślepotą, darując jednocześnie dar wieszczy. Terezjasz został ukarany za świętokradztwo.
Atena była patronką rzemiosł i sztuk. Miał stworzyć pierwszy flet i podarować go Apollowi oraz nauczyć boga gry na nim. Jej także przypisuje się stworzenie pierwszego okręgu wojennego. Atena zbudowała Argos. Była patronką i nauczycielką tkactwa a także garncarstwa. Podarowała Ateńczykom oliwkę i nauczyła jej uprawy, co wiązało się z bogactwem miasta. Atena nauczyła ludzi uprawiać rolę i, co za tym idzie, to ona wynalazła narzędzia rolnicze. Atenę wiąże się również z kowalstwem. Jako najlepsza hafciarka została wyzwana przez śmiertelniczkę, Arachne, z którą współzawodniczyła a po wszystkim zamieniła Arachne w pająka.
Atena sprzyjała herosom, szczególnie Heraklesowi, Odyseuszowi, Perseuszowi, szerzej Achajom podczas wojny Trojańskiej.
Atena była patronką wojny, ale wojny sprawiedliwej, co różniło ją od odmiennego charakterem boga Aresa. Jako taka sprzyjała pokojowemu rozwiązywaniu konfliktów.
Atena, jako bogini patronująca miastom greckim, pod mianem Ateny Polias, rywalizowała z Posejdonem o zwierzchnictwo nad Atenami. Podarowała mieszkańcom drzewo oliwne i nauczyła jego uprawy, co zostało uznane za lepszy dar od słonego źródła, daru Posejdona.
Atena miała także ukarać kruki, zabraniając tym zwierzętom zbliżania się do Aten, po tym jak jeden z nich przekazał jej złą wiadomość, dotyczącą szaleństwa córek Kekroposa, które wiedzione ciekawością, zajrzały do kołyski, gdzie spoczywało niemowlę oddane przez Atenę pod opiekę ich ojca. Ujrzawszy dziwne zjawisko — w wersji tej niemowlę miało pół wężowe-pół ludzkie kształty — tknięte szaleństwem córki Kekroposa rzuciły się ze skały. Atena na tą wieść upuściła ciężki głaz, który akurat niosła na umocnienia.
Kult
Czczona szczególnie we wspomnianych już miastach, takich jak Attyka, Ateny, Sparta , Megara, Argos i Troja, miała Atena swoje sanktuaria. Na jej cześć odbywała się święta zwane Panatejami. Tak zwane mniejsze Panateje odbywały się corocznie, poprzedzane procesją, a większe co cztery lata, uświetniające pamięć o bogini różnego rodzaju zwodami. Podczas corocznego święta ofiarowano bogini także nowo utkaną przez dziewice szatę, w którą odziewano posąg.
Literatura
- Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
- Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
- Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
- Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
- Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
- Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
- Kerényi, K., Mitologia greków", Warszawa 2002.
- Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1983.
(aut. Izabela Ozga)
