Karzeł

Z encyklopediafantastyki.pl
Wersja I.ozga (dyskusja | edycje) z dnia 22:24, 16 lut 2014
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
Ujednoznacznienie Ten artykuł dotyczy hasła w leksykonie. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
LEKSYKON FANTASTYKI
fiction
Lorenz Frølich, Den aeldre Eddas Gudesange 1895
KARZEŁ - w mitologii nordyckiej istoty stworzone przez bogów obok ludzi i elfów.

Nazwa

Karzeł, zwany pierwotnie dvergr, czyli po staroislandzku karłem, co dało początek angielskiej nazwie dwarf, która swój bliźniaczy odpowiednik znajduje w norweskim dverg. Miano krasnoluda zawdzięcza karzeł polskiej literaturze fantastycznej, a konkretniej Marii Skibniewskiej i jej pierwszemu tłumaczeniu dzieł J. R. R. Tolkiena.

Rodowód

Obok olbrzymów, bogów Asów i Wanów, elfów i ludzi byli jedną z sześciu ras zamieszkujących światy, skupione wokół drzewa świata, Yggdrasilla. Pięciu jeżeli olbrzymy utożsamiać z trollami. Karły zostało jako pierwsze stworzone przez Bogów z mniejszych kości olbrzyma Ymira. Według innej wersji początek karłom dały rozkładające się wnętrzności tegoż olbrzyma. Edda Poetycka podaje imiona ojców całego gatunku – Modsognira i Durina. To właśnie Modsognir i Durin dali początek innym istotom swojego rodzaju, lepiąc ich z gliny. Imiona karłów, wywodzących się z tego rodu, brzmiały: Nyi i Nidi, Nordri i Sudri Austri i Westri, Althjof, Dwalin, Nar i Nain, Niping i Dain, Bifur, Bafur, Bombur, Nori, An i Onar, Ai, Mjódwitnir, Wigg i Gandalf, Windalf, Thorin, Thror i Thrain, Thekk, Witr i Lit, Nyr i Nyrad, Reginn i Radswid, Fili, Kili, Fundin, Nali, Heptifili, Hannar, Swiur, Frar, Hornobori, Fragr i Loni, Aurwangr, Jari, Eikinskjaldi. W Eddzie Poetyckiej pojawia się imię kolejnego założyciela rodu, Lofara. Od niego początek wzięły takie karły jak Draupnir i Dolgthrasir, Hor, Haugspori, Hlewang, Gloin, Dori, Ori, Duf, Andwari, Skirfir, Wirfir, Skafid, Ai, Alf i Yngwi, Eikinskjaldi, Pjalar i Frosti, Fidr i Ginnar. Wraz z elfami ciemnymi (Döckálfar) zamieszkiwały krainę Swartalfheim. Z czasem elfy ciemne (Döckálfar) zaczęto utożsamiać z karłami.

Kraina karłów

Karły mieszkały w podziemnych pałacach, rozświetlonych blaskiem złota i kryształu górskiego w krainie zwanej Svartalfheim.

Wygląd

Lorenz Frølich, Den aeldre Eddas Gudesange 1895
Stworzone do życia w podziemiach karły były z natury niskie, ale jednocześnie odznaczały się wielką siłą. Modsognirowi i Durinowi zawdzięczały mądrość, wytrzymałość i zacięcie rzemieślnicze. To ostatnie czyniło z nich dobrych kowali, płatnerzy, budowniczych i złotników, chociaż zdarzały się krasnoludy dysponujące wielką wiedzą, jak na przykład krasnolud Alwis. Ponadto ojcowie gatunku posiadali zdolności magiczne. Poza niskim wzrostem karły miały być brodate, blade z braku słońca i niezbyt urodziwe. Przypisywano im raczej mało pochlebne cechy charakteru. Miały być nieprzewidywalne i bywało, że czyniły szkodę bogom. Były też chciwe w związku z czym pilnie strzegły swoich skarbów. Zazdrościły elfom ich urody i światła, ponieważ nie czyniło im krzywdy. Również stanowisko, jakie miały zająć w dniu nadejścia końca świata – Ragnaröku – było niejasne. Pewne było tylko tyle, że wezmą udział w walce.

Charakterystyka

Karły słynęły ze swoich wyrobów, które oprócz tego, że były najwyższej jakości, posiadały także magiczne właściwości. Karłom przypisywano stworzenie sześciu darów dla bogów: włóczni Odyna, młota Mjöllnira dla Thora, złotych włosów dla bogini Sif, pierścienia Draupnira i statku Skidbladnir dla boga Freya oraz dzika Gullinburstkiego. Miały też stworzyć naszyjnik Hildiswin dla bogini Freji. Najsłynniejszym rodem złotników byli Brisyngowie i ród Syndry. Ci ostatni słynęli także z wytwarzania pięknych klejnotów i obróbki metali. Inne z karłów strzec miały skarbów, w postaci złota i drogocennych kamieni, a Austremu (Wschód), Nördremu (Północ), Sudremu (Południe), Westremu (Zachód) przypadał obowiązek podtrzymywania sklepienia niebieskiego. Karły już od dnia stworzenia ich przez bogów bały się światła słonecznego, ponieważ obracało je w kamień. Posługiwały się własnym językiem, odmiennym od innych ras. W Edda Poetyckiej odnaleźć można następujące określenia jakich używała ta rasa:

  • Niebo - Kapiąca Sala
  • Księżyc - Światło
  • Słońce - Odrwisze Dwalina
  • Cisza - Schronienie Dnia
  • Morze - Morska Bezdnia
  • Noc - Wróżka Snów

Literatura

  • Sturlusson S., Edda Prozaiczna, Sandomierz 2007.
  • Edda poetycka, BN, Warszawa 1986.
  • Słupecki L.P., Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2003.
  • Szrejter A., Mitologia germańska, Warszawa 1997.
  • Kopaliński W., Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
  • U.X.L. Encyclopedia of World Mythology, pr. zbior. pod red. R. Parks, J. Stock, K. Hunt, USA 2009.
  • Colbert D., Magiczny świat Władcy Pierścieni. Mity, legendy i fakty, leżące u podstawy arcydzieła, Warszawa 2003.
  • Górczyk W., Elfy – Istoty fantastyczne w mitologii nordyckiej, Lublin 2009.
  • Turowska-Rawicz M., Sypek R., Mitologie świata. Ludy skandynawskie, Warszawa 2007.
  • Kempiński A.M., Ilustrowany leksykon mitologii wikingów, Poznań 2003.
  • Kempiński A.M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.

(aut. Izabela Ozga)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony