Iwan Jefremow
Iwan Jefremow | |
Data i miejsce urodzenia | 22 kwietnia,1908 Wyrica |
Data i miejsce śmierci | 5 października 1972 |
Narodowość | Rosja |
Ważne dzieła | Mgławica Andromedy, Godzina Byka |
Strona domowa |
Spis treści |
Iwan Jefremow. Legendarna postać radzieckiej fantastyki.
Dokładna data narodzin Jefremowa nie jest znana. Z metryki wynika, że było to w 1908 roku, sam pisarz natomiast w oficjalnych dokumentach wpisywał dzień 22 (9) kwietnia 1907 roku.
Jego ojciec posiadał sporą bibliotekę. Mały Wania błyskawicznie opanował sztukę czytania, i w wieku sześciu lat zaczytywał się w utworach Juliusza Verna. Pozostawał pod ich wrażeniem do końca życia.
Dość szybko usamodzielnił się, opuszczając bez żalu dom rodzinny; bez wątpienia pomogła mu w tym wojna domowa. Obdarzony wysokim wzrostem i znaczną siłą – giął w rękach podkowy – wziął aktywny udział w walkach jako „syn pułku” artyleryjskiego. W czasie jednej z walk eksplodujący nieopodal pocisk poważnie uszkodził mu słuch.
Po rewolucji zaciągnął się do marynarki, pływał na Pacyfiku i Morzu Kaspijskim. Kochał morze, jeszcze bardziej jednak pociągała go nauka.
Uczył się szybko. Szkołę ukończył eksternistycznie w dwa i pół roku; tyle samo zajęły mu studia wyższe. W wieku 18 lat poprowadził pierwszą samodzielną ekspedycję paleontpologiczną, rok później położył podwaliny pod tafonomię – naukę o prawidłowościach rządzących paleontologicznymi pozostałościami. Dzięki niej przepowiedział między innymi odkrycie wielkiego cmentarzyska dinozaurów na pustyni Gobi.
Miał na koncie wiele publikacji – przed ukończeniem trzydziestu lat ukazało się dobrych kilkadziesiąt artykułów naukowych jego autorstwa. Brał udział w licznych wyprawach geologicznych, dzięki nim objechał całą niemal azjatycką część ZSRR.
Intensywny tryb życia spowodował, że dość szybko podupadł na zdrowiu, i to do tego stopnia, że w 1941 roku odmówiono wcielenia go do wojska. Na przełomie lat 1948-1949 wziął jeszcze udział w ekspedycji naukowej, jak się wkrótce okazało, ostatniej w swym życiu.
Wtedy literatura stała się dlań sensem dalszego istnienia.
Pierwsze opowiadania Jefremowa wyszły drukiem w 1944 roku. Debiutował klasyczną radziecką fantastyką bliskiego zasięgu, opisującą wynalazek, drogę do jego osiągnięcia i jego praktyczne zastosowanie. I w tym przypadku zadziwiająca zdolność przewidywania dała o sobie znać: w opowiadaniu Алмазная труба („Diamentowa rura”) ekspedycja geologów znajduje złoże diamentów na Syberii. A kilka lat później w miejscu położonym nieco na południe od opisanego w opowiadaniu faktycznie takie złoże zostało odkryte. Jedna ze scen innego opowiadania Jefremowa, zatytułowanego Тень минувшего („Cień minionego”), natchnęła fizyka Jurija Denisjuka do odkrycia holografii.
Z czasem na pierwszy plan w twórczości Jefremowa zaczęły wysuwać się wizje nowych stosunków społecznych i związków międzyludzkich w świecie przyszłości. Przyszłość każdej cywilizacji widział – jak najbardziej szczerze – w komunizmie; alternatywą dla komunizmu mogła być jedynie martwa planeta o powierzchni pokrytej radioaktywnym pyłem.
Jefremow był głęboko przekonany, iż człowiek jest szczytowym osiągnięciem ewolucji; jego zdaniem, każda forma życia po osiągnięciu określonego poziomu rozwoju powinna upodobnić się do ludzkości. Cywilizacje, które sięgnęły kosmosu, powinny zjednoczyć się pod auspicjami Wielkiego Pierścienia Światów. Główną siłą napędową postępu ma być nie wyścig technologiczny, lecz ewolucja człowieka, gdyż to człowiek ma okazać się być w przyszłości punktem odniesienia, a nauka i jej odkrycia podporządkowane mają być w pełni potrzebom jego rozwoju.
O dziwo, koncepcja ta sprowadziła na głowę autora, komunisty z przekonania, dużo kłopotów; nie powinno to w zasadzie dziwić, wystarczy przypomnieć sobie, jak radziecka władza traktowała członków partii komunistycznych, szukających w latach trzydziestych schronienia w Kraju Rad. Doszło do tego, że Час Быка („Godzina Byka”) znalazła się na indeksie za rzekome „oczernienie radzieckiej rzeczywistości”.
Prócz klasyków fantastyki – wspomnianego Verne’a, Wellsa czy Conan Doyle’a – najbardziej cenił Jefremow Lema. Szczególnie duże wrażenie – co nie powinno dziwić w świetle wyznawanych przezeń poglądów – wywarł na nim „Obłok Magellana”, bijący, w jego przekonaniu, na głowę całą ówczesną fantastykę anglosaską.
Jefremow zmarł 5 października 1972 roku. Kilka dni później służba bezpieczeństwa przeszukała dokładnie jego mieszkanie na oczach wstrząśniętej wdowy. Po paru miesiącach wszczęto postępowanie karne, którego celem miało być zbadanie, czy na pewno Jefremow był tym, za kogo się podawał. Wprowadzono zakaz publikacji jego dzieł, zniesiony dopiero osiemnaście lat później.
A kim, według dzielnych pracowników KGB, miał być w rzeczywistości zmarły pisarz? Padały różne domysły, jeden z najciekawszych wysunął Arkadij Strugacki. W jednym z wywiadów mistrz ironizował: w latach siedemdziesiątych radzieckie służby specjalne, nie chcąc za bardzo pozostać w tyle za swymi amerykańskimi odpowiednikami, postanowiły zająć się poszukiwaniem obcych. A kogóż to podejrzewać o nieziemskie pochodzenie jak nie pisarzy fantastów? I któż, jak nie Jefriemow, ten, który wyprowadził radziecką fantastykę tak daleko poza ziemską orbitę, miałby znaleźć się na pierwszym miejscu na liście podejrzanych?
Z czasem jednak przywrócono dobre imię Jefremowowi, dzięki czemu można było na jego część nazwać planetoidę (Jefremiana), dinozaura (ivantosaurus ensifer), minerał (jefremowit) oraz… jedną z literackich nagród przyznawanych na najstarszym ogólnorosyjskim konwencie „Aelita”.
Bibliografia
Wielki Pierścień
cykl Wielki Pierścień
- Tumannost' Andromiedy, 1957 (powieść) Mgławica Andromedy
- Cor Serpentis, inny tytuł: Sierdce Zmiei, 1959 (mikropowieść) Serce węża Literatura Radziecka 05/1968, Wizje dla ubogich 2: Psie Serce Węża; Serce Węża; Mgławica Andromedy wyd. 6
- Czas Byka, 1969 (powieść) Godzina Byka
- Piat' kartin, inny tytuł: Kosmos, kosmos..., 1965 (opowiadanie) - Pięć obrazów w Serce Węża, Mgławica Andromedy wyd. 6
Powieści
- Na kraju Ojkumieny, inny tytuł: Wielikaja Duga, 1956
- Na kraju Ojkumieny, 1949
- Putieszestwije Baurdżeda, 1953, Wyprawa Ba-Wer-Dżeda
- Liezwije britwy, 1963
- Tais Afinskaja, 1971
Mikropowieści
- Tien' Minuwszego, inny tytuł: Tieni minuwszego, 1945, Cień przeszłości Biały Róg
- Zwiezdnyje korabli, 1947, Gwiezdne okręty
- Na kraju Ojkumieny, 1949
- Putieszestwije Baurdżeda, 1953, Wyprawa Ba-Wer-Dżeda
Opowiadania
- "Katti Sark", 1943
- Wstriecza nad Tuskaroroj, 1943
- Goliec Podłunnyj, 1943, Księżycowa skała Księżycowa skała
- Ołgoj-Chorchoj, inny tytuł: Alliergorchoj-Chorchoj, 1943, Pełzające pioruny Przygoda 06 (06) 1957
- Putiami Starych Gorniakow, 1943, Szlakami starych górników Księżycowa skała
- Ellinskij Siekriet, 1943, Tajemnica Hellenów Galaktyka I
- Ałmaznaja Truba, 1944, Lej diamentowy Biały Róg
- Atołł Fakaofo, inny tytuł: Tieliewizor kapitana Ganieszina, 1944, Atol Fakaofo Biały Róg, Opowiadania morskie
- Biełyj Rog, inny tytuł: Ak-Miunguz, 1944, Biały Róg Biały Róg
- Buchta Radużnych Struj, 1944, Zatoka "Tęczowych strumieni" Biały Róg
- Obsierwatorija Nur-i-Dieszt, 1944, Obserwatorium Nur-i-Deszt Biały Róg
- Oziero gornych duchow, inne tytuły: Tajna gornogo oziera; Dieny-Dier', 1944, Jezioro Górskich Duchów lub Jezioro Ducha Gór Księżycowa skała, Okno w nieskończoność
- Posliednyj Marsiel, 1944, Ostatni Marsel Biały Róg, Opowiadania morskie
- Adskoje płamia, 1948
- Afanieor, docz' Acharchelliena, inny tytuł: Arabieska, 1957
- Rok Piersiepolisa, inny tytuł: Piersiepolis, 1957
- Jurta Worona, inny tytuł: Chiundustyjn Eg, 1959
- Wstriecza w kosmosie, fragm. mikropowieści Cor Serpentis, 1960
- Chirurg-awtomat, fragm. mikropowieści Sierdce Zmiei, 1975
Zbiory opowiadań
- Wstriecza nad Tuskaroroj, 1944
- Piat' rumbow, 1944
- Biełyj Rog, 1945, Biały Róg
- Ałmaznaja truba, 1946
- Zwiezdnyje korabli, 1953
- Ałmaznaja truba, 1954
- Oziero Gornych Duchow, 1954
- Wielikaja Duga, 1956
- Na kraju Ojkumieny; Zwiezdnyje korabli, 1956
- Buchta Radużnych Struj, 1959
- Jurta Worona, 1960
- Sierdce Zmiei, 1964
- Tajny proszłogo w głubinach wriemien, 1968