Fanfiction

Z encyklopediafantastyki.pl
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
pojęcie

FANFICTION (ang. fan i fiction, dosł. fikcja fanów) - zjawisko literackie, polegające na aktywnym odbiorze dzieła sztuki, który wyraża się w pisaniu opowiadań (fanfików) na podstawie istniejącego dzieła (kanonu). Do kanonu zalicza się utwory filmowe, literackie, telewizyjne a także gry komputerowe, powieści graficzne oraz wszelkie inne dzieła, związane z kulturą popularną. Ich znajomość jest niezbędna do zrozumienia fanfika. Autorzy fanfików na podstawie kanonu kreują swoją własną wizję. Jest ona formą interpretacji. Pisanie fanfików ma charakter niekomercyjny. Początkowo fanfiki ukazywały się głównie w czasopismach wydawanych przez fanów, tzw. fanzinach, obecnie najczęstszym miejscem publikacji stał się Internet. Przykładowe polskie strony, gromadzące tego typu twórczość, to fora, portale i blogi np. Mirriel, Twój Net, Multifandom czy Northern Lights, a jeden z zagranicznych i najdłużej działających adresów, to fanfiction.net.

Spis treści

Geneza

Fanfiction pochodzi od angielskiego fan i fiction, co w dosłownym przełożeniu oznacza fikcję fanów. Fanfiction odnosi się do całego zjawiska, w przeciwieństwie do słowa fanfik, które jest spolszczeniem od angielskiego fanfick i oznacza utwór literacki dowolnego gatunku powstały na bazie innego dzieła.

Historia

Prekursorów tego zjawiska upatruje się już w apokryfach bądź dopiero w pierwszych dekadach XX wieku, kiedy to powstały literackie kontynuacje Przygód Sherlocka Holmesa czy Alicji w krainie czarów. Początek, rozwój i popularyzację zjawiska fanfiction zawdzięcza się dwóm społecznościom (tzw. fandomom) – fanom seriali telewizyjnych i miłośnikom fantastyki. Pierwsze fanfiki ukazały za granicą, w późnych latach sześćdziesiątych XX wieku, na łamach fanzinów, czyli amatorskich czasopism wydawanych przez społeczności fanów. Można wskazać na konkretny tytuł – „Spockanalia” – i na teksty, bazujące na fabule serialu since-fiction Star Trek. W latach dziewięćdziesiątych fanziny wyparł Internet.

Do dziś najwięcej opowiadań powstaje na bazie seriali i utworów fantastycznych. Popularnością od zawsze cieszyły się Gwiezdne wojny, serial Buffy, trylogia Władca Pierścieni oraz to na co aktualnie była moda. Przełom pod względem ilości tekstów przyniósł fandom Harry’ego Pottera. Według statystyk jednej z największych stron z fanfikami - fanfiction.net - do dziś fandom ten plasuje się na czele listy.

Fanfiki publikowane są głównie w Internecie. Adresatami fanfików są przede wszystkim inni fani, którzy gromadzą się na blogach, forach internetowych i portalach i prowadzą dyskusję na temat umieszczanych tam tekstów. Najczęściej możliwy jest kontakt z autorem, który na bieżąco śledzi komentarze, niejednokrotnie publikując swoje opowiadanie w odcinkach.

Fanfiki tworzą głównie czytelnicy, którzy nie mają żadnego dorobku literackiego, jednak nie jest to regułą. Autorami mogą być również znani twórcy. W Polsce można wymienić np. Ewę Białołęcką (Toroj). Z kolei dla niektórych twórców fanfiki to tylko początek kariery literackiej i przy okazji praktyka. Wymienić tu można na przykład Cassandrę Clare, autorkę fanfikowej trylogii o Draco Malfoyu, jednym z bohaterów sagi o Harrym Potterze, która w 2004 zadebiutowała Miastem Kości. Zanim Naomi Novik dała się poznać jako autorka min. cyklu Temeraire, pisywała fanfiki pod pseudonimem Astolat, podobnie Agnieszka Lingas-Łoniewska zaczynała jako Agnes Scorpio, tworząc między innymi opowiadania na podstawie sagi Zmierzch (np. Brudny świat). Barbara Smęder debiutowała na forum Mirriel, fanfikami do Harry'ego Pottera jako Arien Halfelven, a dziś jej opowiadanie możemy znaleźć w antologii Nawiedziny.

Charakterystyka

Fanfiki mogą rozwijać wątki pochodzące z kanonu na cztery różne sposoby. Mogą przyjąć formę sequela, prequela, spin-offu oraz alternatywy. Trzy pierwsze to rodzaj kontynuacji. Może ona wyprzedzać wydarzenia opisane w kanonie (sequel), lub poprzedzać je (prequel) bądź też rozwijać epizodyczne wątki (spin-off). W przypadku alternatywy autor zakłada, że znana z kanonu historia potoczyła się inaczej i przedstawia swoją wersję wydarzeń.

Wymienione formy nie wyczerpują grupy pojęć związanych z fanfikami. W środowisku fanów powstały określenia konkretnych odmian, które, tak jak gatunki w literaturze, charakteryzują się ustalonymi regułami, dotyczącymi tematyki i struktury. Wyróżnia się miniaturkę , slash/femmeslash, crossover/fusion, angst, drabble, opowiadanie z kluczem, PWP.

Fanfiction, to także hybryda różnych gatunków. Obok wymienionych odmian wykształciły się terminy alternatywne w stosunku do gatunków, występujących już w literaturze i filmie. Dramie odpowiada dramat obyczajowy, a większość cech charakteryzujących dark to wyznaczniki horroru. Z kolei fluff wyodrębnił się z angstu i stanowi jego przeciwieństwo, lekkością formy i humorem nawiązuje do komedii.

Fanfiction wykazuje cechy charakterystyczne dla środowisk literackich. Skupione wokół konkretnych adresów w Internecie, społeczności fanów, mają nie tylko swoich pisarzy, ale także tłumaczy, edytorów (beta-reader, rating, oznaczenia przy tekstach) i pojęcia związane z krytyką literacką (Mary Sue, blogaski, analizatornie). Poza licznymi odmianami fanfików fani wypracowali również własny język i zwyczaje tj. Klub Pojedynków Literackich, czy publikowanie opowiadań w odcinkach. Autorzy fanfików sięgają także po eksperymenty literackie, tworząc np. powieści hipertekstowe. Większość wspominanego nazewnictwa została przejęta zza granicy, dlatego często brak polskich odpowiedników, a w ich miejsce pojawiają się anglicyzmy oraz terminologia filmowa i literacka.

Edytorstwo w środowisku fanów obejmuje proces przygotowujący tekst do publikacji w Internecie. Poza korektą i edycją tekstu zalicza się tu także zastosowanie się do regulaminu, obowiązującego na danej stronie. Czasem publikacja wiąże się z systemem tzw. tagowania opowiadań, który niesie wstępną informację o treści. Praktyka ta, stosowana np. na forum Mirriel, Yaoi Fan, czy portalu Northern Lights, sprowadza się do umieszczenia przed tytułem odpowiedniego skrótu w nawiasach kwadratowych, chociaż można spotkać różne metody zapisu. Skróty pochodzą od pojęć stworzonych przez fanów. Z edycją tekstu wiąże się też pojęcie ratingu, czyli systemu ostrzeżeń oraz beta-readera, któremu w profesjonalnym wydawnictwie odpowiada korektor i redaktor.

Amatorskie tłumaczenia fanfików, poza samym procesem translacji, obejmują ubieganie się o zgodę autora zagranicznego opowiadania oraz dopełnienie wszelkich formalności przy publikacji tekstu tj. zamieszczenie informacji na temat oryginału.

Z fanfikową krytyką literacką wiąże się nie tylko interaktywność stron, które pozwalają skomentować każde opublikowane tam opowiadanie dowolnej osobie, ale także pojęcia takie jak Mary Sue, blogaski czy analizatornie.

Do popularnych zwyczajów, panujących w fandomie, zalicza się wspomniany Klub Pojedynków Literackich oraz praktykę publikowania opowiadań w odcinkach. Ta ostatnia ma swoje korzenie w latach trzydziestych XIX wieku we Francji. To na wtedy datuje się powstanie powieści w odcinkach. Wiązało się to z upowszechnieniem gazet na których łamach można było znaleźć takie nazwiska jak Zola, Prus czy Sienkiewicz. Teksty te skierowane były głównie do masowego czytelnika, często stosowało się też chwyt literacki, polegający na tym, że każdy odcinek kończył się trzymający w napięciu wydarzeniem.

Poza pojęciami związanymi z odmianami fanfików, krytyką literacką i edytorstwem, pojawia się wiele innych. Pełnią one zazwyczaj funkcję informacyjną, dotyczą występujących w opowiadaniach motywów, wątków, tropów i typów postaci. Niektóre z nich, najczęściej wskazujące na wątki kontrowersyjne lub przekraczające granice tabu, mogą stanowić element ratingu. Inne wyrosły na gruncie krytyki. Mogą być umieszczane przy tekstach, w pełnej bądź skróconej formie. Wraz z innymi pojęciami stanowią integralny element języka fanów.

Fanfiki a prawo

Pisanie fanfiction jest działalnością niekomercyjną, mimo to kwestia legalności sprawia problemy w Europie, Ameryce a także Japonii. W Ameryce ukazywanie się fanfików drukiem, oczywiście bez czerpania z tego korzyści finansowych, może pociągnąć za sobą oskarżenia o naruszenie praw autorskich i handlowych. W Japonii, odwrotnie, dostrzega się pozytywy tego zjawiska, traktując je jako jeden ze sposobów na wychwytywanie młodych talentów.

Stanowiska autorów, na podstawie twórczości których powstały fanfiki, są zróżnicowane. J. K. Rowling oficjalnie wyraziła swoje poparcie, podobnie jak Terry Pratchett czy Neil Gaiman. Dochodzą tutaj także pozytywne głosy polskich autorów tj. Ewa Białołęcka czy Witold Jabłoński. Po przeciwnej stronie opowiedzieli się Anne Rice, Anne McCaffrey, Raymond E. Feist, czy George R. R. Martin. Anne Rice w 2007 roku poprosiła administratorów jednej z największych stron z fanfikami o usunięcie tych, które powstały na podstawie jej twórczości. George R. R. Martin uważa, że pisanie fanfików nic przynosi nic dobrego początkującym pisarzom, którym radzi zająć się tworzeniem własnych światów.

(aut. Izabela Ozga)

Literatura

  1. A. Sapkowski, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini, Warszawa 2001.
  2. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 2002.
  3. J. Zielińska, [on-line] dostępne w Internecie: 1.
  4. J. Melchior, Literatura dopisana, w: „Wprost”, Kraków 2003.
  5. K. Czajka, Fikcja po fikcji, w: „Polityka”, [on-line] dostępne w Internecie: 1.
  6. P. Güldenpfennig, Fandom, fan fiction and the creative mind, Wrzesień 2011.
  7. M. McCardle, Fan fiction, fandom, and fanfare: What's all the fuss?, 2003.
  8. C. Fiesler, Everything I Need To Know, 2005.
  9. A. Kustritz, Slashing the Romance Narrative, 2003.
  10. L. Gąsowska, Fan fiction, czyli złoto dla zuchwałych, w: „Kody kultury: interakcja, transformacja, synergia”, Wrocław 2009.
  11. E. Chuchro, Fan fiction - uwagi o twórczości literackiej i kulturze czytelniczej dzieci i młodzieży w sieci, w: „Po potopie. Dziecko, książka i biblioteka w XXI wieku”, Warszawa 2008.
  12. A. Urbanek, Wędrując bezdrożami uniwersum, w „Między regałami”, Toruń 2010.
  13. A. Rogozińska, Fan fiction jako tekst i jako praktyka. Twórczość fanek Harry'ego Pottera w internecie", Warszawa 2005.
  14. I. Ozga, Fanfiction do Harry'ego Pottera jako przykład nowej twórczości w Internecie, Kraków 2009.
  15. I. Ozga, Fanfiki opuszczają fantastyczne getto, [on-line] dostępne w Internecie: 1.
Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony