Baba Jaga

Z encyklopediafantastyki.pl
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
fiction

BABA JAGA – zła wiedźma z folkloru słowiańskiego, bohaterka licznych baśni.

Swoją nazwę Baba Jaga bierze od prasłowiańskiego słowa *(j)ęga, które odpowiada znaczeniowo bułgarskiej męce, męczarni (jezá), serbskochorwackiej zgrozie (jéza) oraz polskiemu jędza. Wskazuje się również na związek jagi z indoeuropejskim aghá, czyli zły.

Baba Jaga była pierwotnie żeńskim bóstwem o charakterze demonicznym. Związana z lasem była opiekunką dzikich zwierząt, związana ze światem podziemnym łączona była ze śmiercią. Pełniła także kluczową funkcję w procesie inicjacji młodzieży. Zdegradowana do roli postaci folklorystycznej stała się złą wiedźmą. W takiej postaci trafiła do baśni.

W folklorze i baśniach odnajdujemy obraz wiedźmy, starej i szkaradnej, której jedna z nóg była drewniana bądź kościana. Baba Jaga miała duże, obwisłe piersi. Niekiedy także była ślepa bądź niedowidząca. Zamieszkiwała na granicy rzeczywistości i świata nadprzyrodzonego, w chatce na kurzej stopce, gdzieś w leśnych ostępach. W rosyjskich baśniach ludowych chatka ta obracała się nieustannie. W niemieckiej wersji miejsce chatki na kurzej stopce zajmuje domek z piernika. Chatka na kurzej stopce otoczona była płotem z ludzkich czaszek. Bywało, że Babie Jadze towarzyszyły zwierzęta. Wymienić można tutaj obok kota, także kruka, sowę oraz węża.

Baba Jaga miała zdolność rozmowy ze zwierzętami, który strzegła. Porywała ludzi. Czasem pożerała ich, szczególnie gustowała w dzieciach. Innym razem strzegła tylko magicznych przedmiotów bądź wiedzy. Tej ostatniej trudno było jej odmówić.

Magiczne przedmioty bądź wiedzę można było uzyskać od Baby Jagi przechodząc przez rozmaite próby. Babę Jagę można było również przechytrzyć. W rosyjskich baśniach ludowych pojawia się motyw wejścia do chatki Baby Jagi. Śmiałka obowiązuje zasada magicznego zaklęcia. Dopiero jego wypowiedzenie sprawia, że chatka na kurzej stopce obraca się wejściem w stronę przychodzącego.

Literatura

  1. I. Rzepnikowska, Rosyjska i polska bajka magiczna (AT 480) w kontekście kultury ludowej, Toruń 2005.
  2. M. Dworczak, Baśniowy rodowód czarownicy, Scripta Comeniana Lesnensia, nr. 5, Leszno 2007.
  3. W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
  4. A. Szyjewski, Religia Słowian, Kraków 2003.
  5. J. Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998.
  6. A. M. Kempiński, Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.

(aut. Izabela Ozga)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony