Antoni Lange

Aktualna wersja na dzień 22:04, 19 cze 2022

Antoni Lange
Data i miejsce urodzenia	1861 Warszawa
Data i miejsce śmierci	17 marca 1929 Warszawa
Narodowość	Polska
Ważne dzieła	Miranda

Antoni Lange ur. w 1861 roku w Warszawie. Był synem powstańca listopadowego, który na emigracji pełnił funkcję instruktora armii belgijskiej. Studiował na Wydziale Przyrodniczym UW. W 1886 wyjechał do Paryża rozwijając zainteresowania badawcze w dziedzinie językoznawstwa i filozofii, historii religii i literatury. Nawiązał liczne przyjaźnie z bohemą artystyczną Paryża (był m.in. uczestnikiem „wtorków" S. Mallarmego). W 1890 wrócił do Warszawy jako krytyk, poeta, poliglota (posiadał znajomość niemal wszystkich języków europejskich oraz kilku wschodnich). Kierownik literacki „Życia"; począwszy od 1890 zaczął wydawać kolejne tomy swoich wierszy, m.in. Pogrzeb Shelleya, poemat (1890); Poezje cz. 1-2; Pogrobowcom (1901); Rozmyślania (1906); XXVII sonetów' (1914); Trzeci dzień (1925). Autor analiz krytycznych i rozważań 0 nowych prądach literackich {Studia z literatury francuskiej, 1897; Studia i wrażenia 1900); szkiców o współczesnej literaturze polskiej {Pochodnie w mroku. Żeromski-Reymont-Kasprowicz, 1927). Prowadził prace edytorskie, układał antologie poezji polskiej i obcej (m.in. Dywan wschodni, 1921; Panteon literatury wszechświatowej, t. 1-2, 1921; współautor. A.Tom). W 1926 zostaje czonkiem-założycielem Straży Piśmiennictwa Polskiego. Tłumacz Kwiatów zła Baudelaire'a, utworów Maeterlincka i Mallarmego; Nal i Damayanti. Baśni staroindyjskiej z ksiąg Mahabharaty (z sanskrytu). Przełożył nowele Herberta Wellsa, Golema Gustawa Meyrinka, prozę Edgara Allana Poego, Oceanię. Historię świata zaginionego M. Jokaia. Pracował nad tłumaczeniem Novum Organon Franciszka Bacona; z wypowiedzi o charakterze teoretycznym spopularyzował książkę H. Michaux O wyobraźni. Zmarł 17 marca 1929 w Warszawie.

Antoni Lange był również jednym z prekursorów polskiej współczesnej fantastyki naukowej. W 1912 ukazała się jego Elfryda: nowele i fantazje („Książka", Kr. 1912; tu m.in.: Widłak; Elfryda; Rzeczywistość - nowele i fantazje publikowane wcześniej na łamach prasy krajowej) oraz tom opowiadań W czwartym wymiarze („Książka",, Kr. 1912: Babunia; Władca czasu; Kometa; Sen; Eksperyment; Amor i Faun; Almanzor; Rozaura; Lenora; Memoriał doktora Czang Fu Li; Rebus; Nowe mieszkanie). W 1924 wyszła utopijna Miranda (Wyd. „Przeglądu Wieczornego", wyd. powój. IWZZ, W. 1984), powieść okultystyczna tłumaczona na czeski, hiszpański i rosyjski. W 1925 Nowy Tarzan. Historie wesołe i niewesołe (Gebethner i Wolff, W.), wreszcie w 1926 Róża polna (Biblioteka Domu Polskiego, W.; tu m.in. Melodramat).

Opowiadania fantastycznonaukowe Langego, w przeciwieństwie do jawnej praktyki anglosaskiej lat dwudziestych, nie są wyłącznie beletrystyką komercyjną. W klasycznej historii science fiction Władca czasu wędrówkę w przyszłość zapewnia eliksir Symforiona Larysza, destylat zioła anehaspati, który „mechanicznie rozciągając czas" pozwala w jednej minucie widzieć zjawiska zachodzące w ciągu „kilkunastu stuleci". Profesor Jan Kanty Szelest - biolog i konstruktor czułego supeimikroskopu - analizuje fizjologię porostu leśnego, obserwując w czasie dwudziestominutowego spektaklu ewolucję rośliny dokonującą się w jej powłokach elektronowych i odpowiadającą (w planie metaforycznym) kolejnym stadiom przeobrażeń wszechświata. Władca czasu jest wykładnią teorii reinkarnacji, wiecznych powrotów, cyklicznych katastrof i odrodzeń materii.

Zdaniem Langego mikrokosmos natury, odnotowuje realne zmiany zachodzące w makrokosmosie, aczkolwiek w innym układzie czasowym. Cudowny eliksir pozwala zajrzeć w przyszłość, rozciągając czas, ukazać dzieje 72 tysięcy lat. Obok przemyśleń historiozoficznych i paranaukowych pojawiają się również w twórczości Langego utwory satyryczne, będące kpiną z literackich prognoz (np. Kometa - sprawnie napisaną zagadka scjentyczna oparta na zabawnych konsekwencjach teorii Einsteina). Nieco inny pomysł realizuje autor w humoresce Memoriał doktora Czang Fu Li, będącej pierwszą polską „późną narracją archeologiczną". Akcja tej opowieści, parodiująca popularne mity katastroficzne (zagłady solarnej, inwazji chińskiej, zmierzchu cywilizacji zachodniej), toczy się w roku 2652. Rolę światowego centrum cywilizacji przejmują Chiny. Europę, zmienioną nie do poznania w wyniku oziębienia Golfsztromu, pokrywa lodowiec. Badania, jakie prowadzą Państwa Środka, dowodzą, że i tam przed wiekami kwitła kultura, rozwijała się myśl techniczna... ale rzecz cała wydaje się nieprawdopodobieństwem. Historia Langego bawi kontrastem fałszywych założeń i faktów autentycznych znanych czytelnikom z autopsji.

Podobnym chwytem posłuży się kilkadziesiąt lat później Stanisław Lem we wstępie do Pamiętnika znalezionego w wannie, powtórzą go w humoresce "Tajemnice miasta Os-Azuri" Zbigniew Dworak i Roman Danak. Patronami filozofii Langego są Kant i Spencer. Kantowski podział na świat fenomenów i noumenów prowokuje do zajęcia postawy agnostycznej. Potwierdzają ją tezy Spencera, który w Systemacie filozofii syntetycznej (1888) dowodzi, że to co Niepoznawalne, kryje się poza zmysłową analizą świata. Opisując rzeczywistość dotykamy tylko pozorów, chcąc dostrzec więcej musimy wyjść poza schematy badań empirycznych. Korzystając z przesłania filozofii indyjskiej {zwłaszcza teorii „buddyzmu ezoterycznego"), akceptuje Lange dotychczasowy kierunek rozwoju cywilizacji i usiłuje przewidzieć dalsze jego etapy. Poszukuje medializacji pomiędzy intelektem a intuicją, mistycyzmem a scjentyzmem.

Z tych przemyśleń rodzi się jedna z ciekawszych utopii dwudziestolecia Miranda, polemizująca z koncepcją „sprawiedliwego" ustroju Campanelli. Jan Podobłoczny relacjonuje przebieg wizyty na Taprobanie, tajemniczej wyspie Oceanu Spokojnego, przybierającej postać legendarnego Miasta Słońca. Wersja Langego, odrzucająca projekty europejskich rajów technicznych, wzoruje się na koncepcji filozofii buddyjskiej („Manas" jako stan przyszłego rozwoju ludzkości). Ekonomiczną samowystarczalność wyspy zapewnia-* „cudowny wynalazek". Jego niezwykłość nie wynika jednakże z działania instrumentu technicznego. Taprobańczycy odkryli zasadniczą substancję bytu, która przeobraziła naturę ludzką. Badając zjawiska metempsychiczne wydzielili duchowy pierwiastek człowieka (astral), utrwalając go w osobnej postaci za pomocą tzw. nirwidium - praelementu wszelkiej materii. Mimo okultystycznego rodowodu, geneza „nirwidium" bliższa jest sferze nauk ścisłych. W przedmowie do drugiego wydania Mirandy Lange przyznaje, że ów pomysł zaczerpnął z eksperymentów Ernesta Rutherforda, badającego strukturę wiązań atomowych. „Proton nie jest tym samym co nirwidium - twierdzi Lange - ale jest bliski jego istoty". Co ciekawsze, ów „praelement bytu" paraliżuje system nerwowy człowieka i jako taki stanowić może broń masowej zagłady. „Nirwidium" destyluje w swojej paryskiej pracowni profesor Paracelsus Nirwid w złudnej nadziei wywołania światowej wojny i oddania steru Ziemi w ręce wybranych jednostek. Ten rozpaczliwy mit prometejski, będący dalekim echem epizodu Lalki Bolesława Prusa, Wieży ratunku Tadeusza Konczyńskiego i Starej Ziemi Jerzego Żuławskiego pozostaje w sferze utopii.

Twórczość fantastyczna - powieści i zbiory

• Elfryda: nowele i fantazje(1895) zbiór opowiadań
• W czwartym wymiarze (1912) zbiór opowiadań
• Miranda (1924) powieść
• Nowy Tarzan. Historie wesołe i niewesołe (1925) zbiór opowiadań
• Róża polna (1926)
• Miranda i inne opowiadania (1987)

Opowiadania fantastyczne

• Babunia W czwartym wymiarze, Miranda i inne opowiadania
• Władca czasu W czwartym wymiarze, Miranda i inne opowiadania, Polska nowela fantastyczna. Władca czasu, Nowa cywilizacja, Polskie opowieści z dreszczykiem
• Kometa W czwartym wymiarze, Miranda i inne opowiadania, Polska nowela fantastyczna. Król powietrza
• Sen W czwartym wymiarze,
• Eksperyment W czwartym wymiarze, Miranda i inne opowiadania
• Amor i Faun W czwartym wymiarze,
• Almanzor W czwartym wymiarze,
• Rozaura W czwartym wymiarze,
• Lenora W czwartym wymiarze,
• Memoriał doktora Czang Fu Li W czwartym wymiarze, Miranda i inne opowiadania, Polska nowela fantastyczna. Król powietrza
• Rebus W czwartym wymiarze,
• Nowe mieszkanie W czwartym wymiarze,
• Widłak Elfryda: nowele i fantazje, Nowy Tarzan. Historie wesołe i niewesołe
• Elfryda Elfryda: nowele i fantazje
• Rzeczywistość Elfryda: nowele i fantazje
• Melodramat Róża polna
• Nowy Tarzan Nowy Tarzan. Historie wesołe i niewesołe
• Róża polna Róża polna
• Testament Róża polna
• Schadzka Róża polna
• Pojednanie Róża polna

Inna twórczość

• Godzina (1894)
• Zbrodnia (1907)
• Dwie bajki (1910)
• Czterdzieści cztery (1910)
• Stypa (1911)
• Michałki (1926)
• Historia o ptaku co był psem... (1927)

Zbiory wierszy, cykle i poematy

• Sonety wedyckie (1887)
• Pogrzeb Shelleya (1890)
• Wenus żebracza (1890)
• Ballady pijackie (1895)
• Księgi proroków (1895)
• Logos (1895)
• Poezje (I – 1895; II – 1898)
• Pogrobowcom (1901)
• Świat (1901)
• Fragmenta. Poezje wybrane (1901)
• Deuteronomion, czyli powtórzenie (1902)
• Akteon (1903)
• Księgi bogów (1903)
• Rozmyślania (Antoni Lange) (1906)
• Pierwszy dzień stworzenia (1907)
• XXVII sonetów (1914)
• Ilia Muromiec (1916)
• Pocałunki (1925)
• Trzeci dzień (1925)
• Groteski. Wiersze ironiczne (1927)
• Rozmyślania. Z nowej serii (1928)
• Gdziekolwiek jesteś (1931)
• Ostatni zbiór poezji (1931, wydany staraniem Alfreda Toma)