Aleksander Wat
| Aleksander Wat | |
| |
| Data i miejsce urodzenia | 1 maja,1900 Warszawa |
| Data i miejsce śmierci | 29 lipca 1967 Antony |
| Narodowość | Polska |
Aleksander Wat, właściwie Aleksander Chwat (ur. 1 maja 1900 w Warszawie, zm. 29 lipca 1967 w Antony) – polski pisarz i poeta z kręgu futurystów pochodzenia żydowskiego. Był również tłumaczem literatury anglosaskiej, francuskiej, niemieckiej, rosyjskiej i radzieckiej.
Współtwórca polskiego futuryzmu. W 1919 współaranżował „pierwszy polski występ futurystyczny”.
Studiował na Wydziale Filologicznym UW. Debiutował w 1920 na łamach prasy jako poeta. W latach 1921–1922 był redaktorem czasopisma „Nowa Sztuka”, a w latach 1924–1925 „Almanachy Nowej Sztuki”. 1929–1931 redaktor „Miesięcznika Literackiego” i kierownik Spółdzielni Wydawniczej „Tom”. W latach trzydziestych był kierownikiem literackim Wydawnictwa Gebethner i Wolff. Po powrocie do Polski w 1948 został redaktorem naczelnym Państwowego Instytutu Wydawniczego.
Na początku lat 20. odbywał w Ostrowie Wielkopolskim służbę wojskową w złożonym z ochotników 221 pułku piechoty. Od końca lat 20. sympatyzował z komunistami, współredagował zawieszony w 1931 roku „Miesięcznik Literacki” – pismo o kierunku marksistowskim. Pod koniec lat 30. redaktor w znanym wydawnictwie Gebethner i Wolff. Po wybuchu wojny ucieka na wschód. 19 listopada 1939 roku podpisał oświadczenie pisarzy polskich witające przyłączenie Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej. W styczniu 1940 został we Lwowie aresztowany wraz z Władysławem Broniewskim przez NKWD w zorganizowanej prowokacji. Więziony m.in. na Łubiance i w Saratowie, następnie zesłany do Kazachstanu. W Ałma Acie odnajduje żonę Paulinę (Olę) Watową i 9-letniego syna Andrzeja. Był następnie delegatem regionalnym Rządu RP, odmówił przyjęcia obywatelstwa radzieckiego. Wrócił w 1946 do Polski, już pozbawiony sympatii do komunizmu. Od 1959 przebywał na emigracji. Po wyjeździe na Zachód robił sobie rozmaite nadzieje, ale większość z nich nigdy się nie spełniła. Kilkanaście miesięcy pracował we Włoszech jako redaktor polskiej serii w mediolańskim wydawnictwie Umberta Silvy. W 1961 osiadł w Paryżu. Nękany przewlekłą chorobą (zespół Wallenberga, powodujący ostre bóle głowy) popełnił samobójstwo poprzez przedawkowanie leków przeciwbólowych. Został pochowany na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency.
Siostrą Aleksandra Wata była znana aktorka dramatyczna Seweryna Broniszówna.
O losach Aleksandra, Oli i Andrzeja Watów w czasach radzieckich opowiada paradokumentalny film Roberta Glińskiego Wszystko, co najważniejsze. Watowi poświęcił także piosenkę p.t. "Aleksander Wat" Jacek Kaczmarski.
Opublikował m.in. tom prozy dadaistycznej Ja z jednej strony i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka (1920); zbiory poezji: Wiersze (1957); Wiersze śródziemnomorskie (1962); Ciemne świecidło (Paryż 1968). Swoje wspomnienia zawarł w mówionym pamiętniku Mój wiek (wyd. z zapisu magnetofonowego ze wstępem Cz. Miłosza t. 1-2, Londyn 1978). Przełożył m.in. Braci Karamazow F. Dostojewskiego (1927), Annę Kareninę L. Tołstoja (1929) oraz utwory I. Turgieniewa, A. Ostrowskiego, W. Korolenki, A. Czechowa, I. Erenburga, a także opowiadania H. Manna, O. Bernanosa, O. Henry'ego.
„Fantastyką intelektualną" nazwał Ignacy Fik tom opowiadań Alekandra Wata Bezrobotny Lucyfer (F. Hoesick, W. 1927; wyd. 2 niepełne - Czytelnik, W. 1960: Bezrobotny Lucyfer; Żyd wieczny tułacz; Królowie na wygnaniu; Historia ostatniej rewolucji w Anglii; Czyście nie widzieli ulicy Gołębiej?; Prima Aprilis; Hermafrodyta; Niech żyje Europa; Tom Bill). Dziś uważa się raczej, iż jest to rodzaj groteskowych opowieści parabolicznych o tematyce ogólnocywilizacyjnej, że patronuje temu zbiorowi katastrofizm, przekonanie o kryzysie kultury, upadku i przemianach wartości moralnych, nadciągającej zagładzie wolności i prawa do samostanowienia. Zbiór opowiadań Aleksandra Wata można postawić obok utworów St.I. Witkiewicza, R. Jaworskiego, J. Kurka. Fantastyka naukowa nie pojawia się tu w gatunkowo czystej postaci, jest raczej bliższa odmianie, którą Witold Ostrowski określił mianem fikcyjnej historii przyszłości (np. Żyd wieczny tułacz).
Twórczość fantastyczna
- Bezrobotny Lucyfer 1927 zbiór opowiadań
Opowiadania
- Bezrobotny Lucyfer
- Żyd wieczny tułacz
- Królowie na wygnaniu
- Historia ostatniej rewolucji w Anglii
- Czyście nie widzieli ulicy Gołębiej?
- Prima Aprilis
- Hermafrodyta
- Niech żyje Europa
- Tom Bill
Inna twórczość
- 1920 Ja z jednej strony i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka
- Gga. Pierwszy polski almanach poezji futurystycznej (wraz z Anatolem Sternem, Warszawa, 1920),
- Wiersze,
- Wiersze śródziemnomorskie,
- Ciemne świecidło,
- Mój wiek. Pamiętnik mówiony (1977; wydanie krajowe – Warszawa, 1990) będący świadectwem duchowego dojrzewania autora i wnikliwą diagnozą komunizmu.
- Ucieczka Lotha nie ukończona powieść, wydana we fragmentach.
